شعرهای حماسی که جنگاوران در میدانهای نبرد میخوانند. «رجز، نام یکی از بحور شعری عربی است که نوعی تحرک و روانی در آن است.در گذشته و دوران جاهلیت، از این وزن شعر، بیشتر در اشعاری که جنبه مبارزه، دشنام یا تفاخر داشته استفاده میشده است.به کارگیری این وزن و آهنگ در شعرهای حماسی که مبارزان در میدانهای جنگ میخواندند، سبب شده که به آن اشعار، رجز گویند.معمولا رجز، ابیاتی کوتاه داشته و بصورت ارتجالی در میدان سروده میشده است.از این رو گاهی هم خطاهای دستوری و ادبی دارد.»(1) بیشتر افراد، هنگام رجز خواندن در میدان مبارزه، اشعار شعرای عرب را که باحال و وضع آنان مطابق بود میخواندند و اگر خود جنگجو طبع شعر داشت، فی البدیهه در وصف و معرفی خویش شعر میسرود و نام خود و پدر و قبیله و سوابق دلیریهای خود و قبیلهاش را در آن بیان میکرد.رجز، هم برای تقویت نیرو و روحیه خود بود، هم برای ترساندن رقیب. «رجز، سرود نظامی رایج در آن دورهها بود که جنگاوران در اثناء جنگ، آن را میخواندند و به شجاعت و قهرمانیهای خویش میبالیدند و دشمنانشان را به کشتن و تار و مار کردن تهدید میکردند.رجز در آن میدانهای نبرد، مانند یک سلاح پیکارمؤثر بود و رزم آوران همانگونه که بر
شمشیرها و تیرها و نیزهها اعتماد میکردند، بر رجزهای خود نیز تکیه میکردند.»(2)
در کربلا نیز، حسین بن علی «ع» و فرزندان و برادران و یارانش در میدانهای نبرد، رجز میخواندند.رجزهایی که اصحاب امام روز عاشورا میخواندند، نمایانگر عقیده و هدفی که در راه آن از شهادت استقبال میکردند و انگیزه جهادشان بود، که در چه راهی و برای چه هدفی است و نشان دهنده یقین، ثبات قدم، آگاهی و بصیرتشان بود.مثلا حضرت اباالفضل، گفته است:
و الله ان قطعتموا یمینی
انی احامی ابدا عن دینی
که گویای حمایت از آیین است.قاسم بن حسن «ع» رجز میخواند که: «ان تنکرونی فانا ابن الحسن…» عمرو بن جناده رجز میخواند:
امیری حسین و نعم الامیر
سرور فؤاد البشیر النذیر…
علی اکبر «ع» میخواند:
انا علی بن الحسین بن علی
نحن و بیت الله اولی بالنبی
تالله لا یحکم فینا ابن الدعی
اضرب بالسیف احامی عن ابی
ضرب غلام هاشمی عربی
یا خود ابا عبدالله الحسین «ع» رجزهای متعددی دارد، از جمله:
القتل اولی من رکوب العار
و العار اولی من دخول النار
یا این رجز که:
انا الحسین بن علی
الیت ان لا انثنی
احمی عیالات ابی
امضی علی دین النبی
که همه و همه، سرشار از روحیه بالا و انگیزههای والا و دلیری و ثبات و پایداری شجاعانه است.(3)
1) دائرة المعارف الاسلامیه، ج 10، ص 50 به بعد (نقل به تلخیص).
2) حیاة الامام الحسین، ج 3، ص 155.
3) رجزهای امام و فرزندان و اصحاب، در کتابهای تاریخ و مقتل بطور مبسوط آمده است.از جمله ر.ک: بحار الانوار، ج 45، ص 13 به بعد، مناقب، ج 4، ص 100 به بعد.در همین مجموعه نیز، رجزهای برخی از شهدای کربلا، ذیل معرفی خودشان آورده شده است.درباره رجز، بحثی در «الاغانی» ابو الفرج اصفهانی است، ج 18، ص 164).
