حسن بن ابی الحسن بصری نامهای به امام نوشت و در آن از قضا و قَدَر الهی پرسید، امام اینگونه جواب داد.
حدیث 363
قال الامام الحسین علیه السلام: إِتَّبِعْ ماشَرَحْتُ لَکَ فی الْقَدَرِ مِمَّا اُفْضِیَ إِلَیْنا أَهْلُ الْبَیْتِ، فَإِنَّهُ مَنْ لَمْ یُؤْمِنْ بِالْقَدَرِ خَیْرِهِ وَ شَرِّهِ فَقَدْ کَفَرَ. وَ مَنْ حَمَلَ الْمَعاصیغ عَلَیَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ فَقَدْ اِفْتَری عَلَی اللهِ اِفْتِراءً عَظیماً، إنّ اللهَ تَبارَکَ وَ تَعالی لایُطاعُ بِإِکْراهٍ، وَلایُعْصی بِغَلَبَةٍ، وَلایُهْمِلُ الْعِبادَ فی الْهَلَکَةِ. ولکِنَّهُ الْمالِکُ لِما مَلَّکَهُمْ، وَالْقادِرُ لِما عَلَیْهِ أَقْدَرَهُمْ، فَإِنْ اِئْتَمَروُا بِالطَّاعَةِ لَمْ یَکُنِ لَهُمْ صادّاً عَنْها مُبْطِئاً، وَ إِنْ اِئْتَمَرُوا بِالْمَعْصِیَةِ فَشاءَ اَنْ یَمُنَّ عَلَیْهِمْ فَیَحُولَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ ما اِئْتَمَرُوا بِهِ، فَعَلَ وَ إِنْ لَمْ یَفْعَلْ فَلَیْسَ هُوَ حَامِلُهُمْ عَلَیْهِمْ قَسْراً،
وَلاکَلَّفَهُمْ جَبْراً، بِتَمْکینِهِ إیَّاهُمْ بَعْدَ إعْذارِهِ وَ إِنْذارِهِ لَهُمْ وَاِحْتجاجِهِ عَلَیْهِمْ طَوَّقَهُمْ وَمَکَّنَهُمْ.
وَ جَعَلَ لَهُمُ السَّبیلَ إلی أَخْذِ ما إِلَیْهِ دَعاهُمْ، وَ تَرْکِ ما عَنْهُ نَهاهُمْ جَعَلَهُمْ مُستَطیعینَ لِاَخْذِ ما اَمَرَهُمْ بِهِ مِنْ شَئٍ غَیْرَ اخِذیهِ، ولِتَرْکِ مانَهاهُمْ عَنْهُ مِنْ شَیءٍ غَیْرَ تارِکیهِ. وَالْحَمْدُلِلّهِ الَّذی جَعَلَ عِبادَهُ أَقْوِیاءَ لِما أَمَرَهُمْ بِهِ، یَنالُونَ بِتِلْکَ الْقُوَّةِ وَ نَهاهُمْ عَنْهُ، وَ جَعَلَ الْعُذْرَ لِمَنْ یَجْعَلُ لَهُ السَّبَبَ جَهْداً مُتَقَبِّلاً فَأَنَاَ عَلی ذلِکَ أَذْهَبُ وَ بِهِ أَقُولُ، وَاللهِ و أَنَا وَ أَصْحابی اَیْضاً عَلَیْهِ، وَ لَهُ الْحَمْدُ.
امام حسین علیه السلام فرمود: (آنچه در مفهوم «قدر» بتو شرح میدهم پیروی کن که شرحی این چنین از جمله ویژگیهایی است که بر ما اهلبیت عنایت شده است. هرکسی به «قَدَر» ایمان نیاورد و نیکی و بدی آن را نپذیرد بخداوند کفر ورزیده است، و هر کس گناهان خود را بحساب خداوند بگذارد افترائی بس بزرگ بخداوند بسته است، خداوند مردم را به جبر و اکراه به اطاعت خود وا نمیدارد و آنان را به زور بر معصیت خود بر نمیانگیزد، ولی بندگان هم در انتخاب راه زندگی بحال خود رها نشدهاند بلکه هرچه بندگان دارند خداوند مالک آنهاست، و بر آنچه بندگانش را توان بخشیده مسلّط و قادر می‌باشد. اگر بندگان به اطاعت خدا گردن نهند خداوند هرگز مانع اطاعت آنها نخواهد شد، و اگر گناه و معصیت پیشه گیرند اگر خدا خواست بر آنها منّت مینهد و میان گناه و آنان سدّی ایجاد میکند. و اگر از گناه بازنداشت اینگونه نیست که خداوند آنان را بر انجام گناه مجبورشان ساخته است، بلکه خداوند پس از ارشاد شیخ مفید و راهنمائی و اتمام حجّت، آزادی و امکان هر عمل را به آنان داده است، خدا بر بندگان خود راهی نهاده است که بتوانند اوامر و دستورات او را انجام دهند، و منهیّات او را ترک نمایند.
خداوند بر بندگانش توانائی و نیرومندی عطا فرموده تا فرامینش را به
اجراء نهد، و از آنچه نهی فرمود، روی گردانند، سپاس خدایی را که بندگانش را بر انجام اوامر خود نیرومند و توانا کرده و با این توان و نیرو اوامر و نواحی او را بجای میآورند و آنان را که قدرت عمل و یا قدرت ترک نداده مغرور دانسته است. آری سپاس خدای را، سپاسی که مورد قبول درگاهش باشد. پس من با این مرام و عقیده رهرو این راهم، و سوگند بخدا! اعتقادم نیز همین است، این است راه من و یارانم و خدا را سپاسگذارم).(1)
1) فقه الرضا ص408 حدیث 118، معادن الحکمة ج2 ص45 حدیث 103، بحارالانوار ج5 ص123 حدیث 71، تحف العقول ص162.
