بنا بر نظر مشهور فقهاى امامیه، یکى از جاهایى که مسافر مىتواند نمازهاى چهار رکعتى را تمام بخواند، حائر (حرم)(1) امام حسین علیه‌السلام است؛ امّا در باره محدوده حائر، اختلاف نظر وجود دارد. علّامه مجلسى در این باره مىگوید:
سخنان علماى شیعه که رحمت خدا بر آنان باد در باره محدوده حائر، مختلف است. یک قول، این است که حائر، محدودهاى است که دیوارهاى صحن را در بر گرفته است و بنا بر این، شامل صحن در تمام ابعاد مىشود و نیز ساختمانهاى متّصل به گنبد نورانى و مسجد پشت آن. به قولى دیگر، حائر، تنها گنبد شریف [و بقعه زیر آن] است. قول دیگر، آن است که حائر، علاوه بر گنبد، شامل ساختمانهاى متّصل به آن نیز مىشود؛ مانند: مسجد و قتلگاه و خزانه و جز آن.
قول اوّل، اظهر است؛ هم به دلیل شهرت داشتن حائر با این اندازه در نزد کربلایىها که از نیاکانشان فرا گرفتهاند، و هم به دلیل ظاهر سخنان بیشتر علما.(2)
گفتنى است که در احادیث اهل بیت علیهم السلام، در باره این که مسافر در کدام محدوده، مخیّر بین قصر و اتمام نماز است، سه تعبیر وجود دارد: در برخى از احادیث، آن محدوده، «حرم»(3) و در برخى دیگر، «حائر»(4) نامیده شده و در برخى از احادیث، چنین آمده است که: مسافر مىتواند نزد «قبر امام حسین علیه السلام»،(5) نمازهاى شکسته را تمام بخواند.
نکته قابل توجّه، این است که احادیثى که آن محدوده را با تعبیر «حائر» یا «نزد قبر حسین علیه السلام» یاد کردهاند، از نظر سند، معتبر نیستند؛ امّا سند دو مورد از احادیثى که در آنها تعبیر «حرم» آمده، صحیح و معتبر است. بنا بر این، براى تعیین محدوده تخییر، باید محدوده حرم سیّد الشهدا علیه‌السلام را به دست آورد.
در برخى از احادیث، حریم قبر امام حسین علیه السلام، یک فرسنگ در یک فرسنگ، و در برخى از احادیث، پنج فرسنگ در چهار فرسنگ، ذکر شده است؛ ولى این احادیث از نظر سند، معتبر نیستند.
در روایت صحیح حسین بن ثُوَیر از امام صادق علیه السلام،(6) فاصله میان شطّ فرات و مزار امام حسین علیه السلام، «حرم خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله» نامیده شده است.
به هر حال، گویا روایت معتبرى در دست نیست که محدوده حرم امام علیه‌السلام را
به روشنى مشخّص کند. بنا بر این، مىتوان گفت که تعیین محدوده آن، به عرفْ واگذار شده و همان طور که بسیارى از فقها گفتهاند، قدر مُتیقَّن براى محدوده جواز قصر و اتمام نماز، داخل بودن در حرم فعلىِ آن امام است. البته اگر محدوده حرم، توسعه داده شود، ظاهرا تا هر جا که حرم نامیده شود، مشمول احادیثِ تخییر خواهد بود.
1) حائر، در لغت، به معناى زمین فرو نشستهاى است که آب باران در آن، جمع مىشود (ر. ک: جمهرة اللغة: ج 2 ص 455)؛ امّا در اصطلاح، به حرم و بارگاه مطهّر امام حسین علیه‌السلام و در بعضى موارد، به شهر کربلا، گفته مىشود.
2) بحار الأنوار: ج 101 ص 117.
3) ر. ک: ص 403 ح 3375 و 3376.
4) ر. ک: ص 403 ح 3377.
5) ر. ک: ص 405 ح 3379 -3380.
6) «إذا أتیت أبا عبد اللّه علیه السلام، فاغتسل على شاطئ الفرات ثمّ البس ثیابک الطاهرة، ثُمّامش حافیا، فإنّک فى حرم من حرم اللّه و حرم رسوله …؛ چون به زیارت امام حسین علیه‌السلام رفتى، در ساحل فرات، غسل کن و لباس پاکیزه خود را بر تن کن. آن گاه، با پاى برهنه، پیاده برو؛ چرا که تو [در آن هنگام،] در یکى از حرمهاى خدا و پیامبرش هستى» (ر. ک: ج 11 ص 318 «فصل نهم/ زیارتهاى امام علیه‌السلام و یارانش/ زیارت چهارم»).
