پیش از توضیح این روایات، توجّه به چند نکته، لازم است:
نکته اوّل. این گونه ارزشگذارى در روایات اهل بیت علیهم السلام، اختصاص به زیارت امام حسین علیه‌السلام ندارد، بلکه موارد متعدّدى یافت مىشود که عملى یکهزار برابرِ حج، بلکه بیشتر از آن ارزیابى شده است؛ مانند: برآوردن حاجت مؤمن، که برتر از یکهزار حجّ پذیرفته، شمرده شده(1) و یا باز گرداندن مال حرام، که معادل هفتاد هزار حجّ پذیرفته است.(2)
همچنین، موارد متعدّدى یافت مىشود که پاداش عملى، معادل پاداش یکهزار شهید، ارزیابى شده است؛ مانند: اصلاح دادن میان زن و شوهر،(3) شکیبایى بر مصیبت و بلا،(4) ثابتقدم ماندن بر دوستى اهل بیت علیهم السلام در دوران غیبت امام
زمان علیه السلام.(5)
پیش از اظهار نظر در باره این گونه روایات، لازم است تا ابتدا صدور آنها از اهل بیت علیهم السلام، مورد بررسى قرار گیرد. در صورتى که انتساب آنها به اهل بیت علیهم السلام ثابت باشد، با در نظر گرفتن فضاى صدور احادیث، مىتوان به حکمت ثوابهاى وعده داده شده، دست یافت، چنان که در مورد ثواب زیارت امام حسین علیه السلام، حکمت افزون بودن ثواب آن از حج وعمره، بیان خواهد شد.
نکته دوم. بر پایه گزارش برخى از روایات، زیارت سایر اهل بیت پیامبر صلى الله علیه و آله با زیارت امام حسین علیه‌السلام در فضیلت، برابرند. شیخ صدوق، از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده که فرمود:
مَن زارَ واحِداً مِنّا کانَ کَمَن زارَ الحُسَینَ علیه السلام.(6)
هر کس یکى از ما را زیارت کند، مانند کسى است که حسین علیه‌السلام را زیارت کرده باشد.
این روایت، مىتواند اشاره به این نکته باشد که حکمت فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام، در زیارت سایر امامان علیهم السلام نیز وجود دارد، هر چند با تفاوت شرایط سیاسى و اجتماعى و آثار مترتّب بر آنها، ممکن است فضیلت زیارت آنها، متفاوت باشد.
نکته سوم. برخى از احادیث، تصریح مىکنند که زیارت امام رضا علیه السلام، معادل گزاردن یک میلیون حج است و فضیلت آن، بیش از زیارت امام حسین علیه‌السلام است.
محمّد بن ابى نصر بِزَنْطى مىگوید: در نوشتهاى از امام رضا علیه‌السلام خواندم:
أبلِغ شیعَتی أنَّ زِیارَتی تَعدِلُ عِندَ اللّهِت ألفَ حَجَّةٍ و ألفَ عُمرَةٍ مُتَقبَّلَةٍ کُلّها.
به شیعیان من برسان که زیارت من نزد خدا، برابر با یکهزار حج و عمره پذیرفته است.
او مىگوید: این موضوع را با امام جواد علیه‌السلام در میان گذاشتم که چگونه مىشود که زیارت آن امام علیه السلام، برابر با یکهزار حج باشد؟
امام جواد علیه‌السلام پاسخ داد:
إی وَاللّهِ! وَألفُ ألفِ حَجَّةٍ لِمَن یَزورُهُ عارِفاً بِحَقِّهِ.(7)
آرى، به خدا! و برابر با یک میلیون حج است، براى کسى که او را از سرِ معرفت، زیارت کند.
گفتنى است که این حدیث نیز گواه دیگرى بر مفهوم عددى نداشتنِ عدد این گونه احادیث است.
و در حدیث دیگرى، على بن مهزیار، از امام جواد علیه‌السلام مىپرسد که: فضیلت زیارت امام رضا علیه‌السلام بیشتر است یا زیارت امام حسین علیه السلام؟
ایشان، در پاسخ مىفرماید:
زِیارَةُ أبی أفضَلُ، وذاکَ أنَّ أبا عَبدِاللّهِ علیه‌السلام یَزورُهُ کلُّ النّاسِ، و أبی لا یَزورُهُ إلّا الخَواصُّ مِنَ الشّیعَةِ.(8)
زیارت پدرم برتر است؛ چون حسین علیه‌السلام را همه مردمان زیارت مىکنند، ولى
پدرم را جز خواص از شیعه، زیارت نمىکنند.
این، همان نکتهاى است که پیش از این، بدان اشاره شد که شرایط سیاسى، اجتماعى و فرهنگى، در ارزیابى فضیلت زیارت هر یک از خاندان رسالت، نقش دارد.
اکنون با توجّه به مطالب یاد شده، براى تبیین روایاتى که فضیلت زیارت سیّد الشهدا علیه‌السلام را به مراتب بیش از حج مطرح کردهاند، این نکات، قابل توجّه است:
1) امام صادق علیه‌السلام مىفرماید: «قضاء حاجة المؤمن أفضل من ألف حجّة متقبّلة بمناسکها، و عتقألف رقبة لوجه اللّه؛ برآوردن حاجت مؤمن، برتر از هزار حجّ پذیرفته شده و آزاد کردن هزار بنده در راه خداست» (الأمالى، صدوق: ص 308 ح 353، بحار الأنوار: ج 74 ص 285 ح 5).
2) پیامبر خدا صلى الله علیه و آله مىفرماید: «لرد دانق من حرام یعدل عند اللّه سبحانه سبعین ألف حجّة مبرورة؛ هر آینه، رد کردن یک دانگ (یکْ ششم درهم) حرام، نزد خدا برابر است با هفتاد هزار حج پذیرفته» (عدّة الداعى: ص 129، الدعوات: ص 25 ح 36، بحار الأنوار: ج 101 ص 296 ح 16).
3) پیامبر خدا صلى الله علیه و آله مىفرماید: «من مشى فى إصلاح بین امرأة و زوجها أعطاه اللّه تعالى أجر ألف شهید قتلوا فىسبیل اللّه حقّا؛ هر کس براى آشتى دادن میان زن و شوهرى گام بردارد، خداوند به او پاداش هزار شهید را مىدهد که در راه خدا، با حقیقت، کشته شده باشند» (ثواب الأعمال: ص 341 ح 1، أعلام الدین: ص 421).
4) امام صادق علیه‌السلام مىفرماید: «من ابتلى من المؤمنینببلاء فصبر علیه، کان له مثل أجر ألف شهید؛ هر مؤمنى به گرفتارىاى دچار شود و بر آن شکیبایى ورزد، براى او پاداش هزار شهید خواهد بود» (الکافى: ج 2 ص 92 ح 17).
5) امام زین العابدین علیه‌السلام مىفرماید: «من ثبت على موالاتنا فى غیبة قائمنا أعطاه اللّه عز و جل أجر ألف شهید من شهداء بدر و احد؛ هر کس در زمان غیبت قائم ما بر ولایت ما استوار بمانَد، خداوند، پاداش هزار شهید از شهیدان بدر و احد به او عطا مىکند» (کمال الدین: ص 323 ح 7).
6) ثواب الأعمال: ص 123 ح 3، بحار الأنوار: ج 100 ص 118 ح 10.
7) تهذیب الأحکام: ج 6 ص 85 ح 168، کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 2 ص 582 ح 3182، ثواب الأعمال: ص 123 ح 3، الأمالى، صدوق: ص 120 ح 110، کامل الزیارات: ص 510 ح 794، بحار الأنوار: ج 102 ص 33 ح 2.
8) الکافى: ج 4 ص 584 ح 1، تهذیبالأحکام: ج 6 ص 84 ح 165، عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج 2 ص 261 ح 26، کامل الزیارات: ص 510 ح 796، بحار الأنوار، ج 102 ص 38 ح 34.
