چاووش خوانی

چاووش، به معنای پیشرو لشکر و قافله است، کسی که پیشاپیش قافله یا زوار حرکت‏ کند و آواز خواند.(1) کسی که در دربار شاهان یا در نزد امرا و بزرگان وظیفه‏دار امور تشریفاتی بوده، در روزهای سلام، اشخاص را به حضور آنان معرفی می‏نموده

است.(2)

در فرهنگ دینی در گذشته رسم بود که طبق مراسم سنتی، هنگام رفتن اشخاص از شهرها و روستاها به زیارت نجف، کربلا، خراسان یا سفر حج، اشخاصی به نام‏ «چاووش‏خوان‏» اشعاری را با لحنی سوزناک و خاص می‏خواندند.هم هنگامه بدرقه زائر، هم وقت‏استقبال، بصورت تک خوانی یا همخوانی.محتوای اشعار هم اغلب سلام و صلوات برپیامبر و اهل بیت او یا فراخوانی به پیوستن به کاروان زیارت بوده است.چاووش خوانی، حرفه‏ای معنوی و پر از صفا بود که صدای خوش و لحنی دلنشین می‏خواست و پاکی و دینداری و عشق به اهل بیت.چاووش‏ خوانان، «منادیان راه خدا و قاصدان مرقد مطهر اولیا» بودند و «بانگ چاووشان‏» مردم را به هلهله و غوغا و بی‏آرامی دل می‏رساند». در هر فقره‏ای، مصرع‏ «که بر حبیب خدا ختم انبیا صلوات‏» که چاووش خوان می‏خواند، از مردم ‏صلوات می‏گرفت.شعرهایی از این قبیل:

ز تربت‏ شهدا بوی سیب می‏آید

ز طوس، بوی رضای غریب می‏آید

هر که دارد هوس کرب و بلا، بسم الله

هر که دارد هوس حب خدا، بسم الله

بر مشامم می‏رسد هر لحظه بوی کربلا

ترسم آخر جان دهم در آرزوی کربلا(3)

این مراسم سنتی، در جاهای مختلف، تشریفات خاص و اشعار متفاوتی دارد.به‏نوشته دهخدا: «چاووش خوان کسی است که دعوت رفتن به زیارت عتبات عالیات کند. در اصطلاح روستاییان خراسان، کسی باشد که در فصل مناسب زیارت در دهات و روستاها سواره یا پیاده به راه افتد و روستاییان را به وسیله جار زدن یا خواندن اشعار مهیج ‏و مناسب، به زیارت اعتاب مقدسه تشویق و تهییج نماید.»(4)

1) فرهنگ فارسی، معین.

2) لغت‏نامه، دهخدا.

3) به تحلیل این مراسم و نمونه‏هایی از متن چاووش خوانیها در «درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران‏» از جابر عناصری مراجعه کنید.

4) لغت‏نامه، کلمه‏ «چاووش‏».