بیان مصیبت، گریه کردن با آواز، آواز ماتم، شیون و زاری، مویهگری، زاری بر مرده، شعری که در ماتم و سوگواری با صوت حزین و ناله و زاری خوانند، اعم از سوگواری برای کسی که تازه مرده، یا برای امامان شیعه.(1) ترکیبات دیگر آن عبارت است از: نوحه آراستن، نوحه ساختن، نوحه سرودن، نوحه خوانی.نوحهگری بر مرده، رسم جاهلیت بوده است و کاری مکروه است،(2) مگر برای معصومین «ع» که نوحه و گریه بر آنان از شعائرمهم و از عوامل نشر فضیلتها و احیای یاد اسوههای کمال است و خود امامان بر سید الشهدا «ع» میگریستند و امر به نوحهخوانی میکردند.بر جعفر طیار و حمزه سید الشهدا نوحهخوانی شد.آنچه که از کراهت نوحه و ناپسند بودن شغل نوحهگری و زشت بودن اجرت نوحهگر در روایات یاد شده، ناظر به نوحهگریهای جاهلی است که آمیخته به باطل و گاهی حرام بود.(3)
در فرهنگ عزاداری برای امام حسین، نوحه به نوعی خاص از شعر مرثیه میگویند که در مجالس به صورت جمعی اجرا میشود. «اشعار نوحه را برای سینه زدن میساختند، یکی نوحه میخواند و دیگران به نوا و آهنگ و وزن اشعار نوحهخوان سینه میزدند.ولی اشعار مرثیه را با آهنگ در مجالس سوگواری برای به گریه افکندن و اظهار تاسف شنوندگان بر قتل شهدای کربلا میخواندند و عنوان روضه نداشت.»،(4) «… از معروفترین شعرای عصر قاجار که مرثیه و نوحه ساختهاند، میتوان یغمای جندقی و وصال شیرازی را نام برد».(5) این شیوه در بین عربها هم متداول است و سبک مرثیه سرایی و نوحهخوانی بر سالار شهیدان مخصوص است.با توجه به گستردگی این مراسم و رواج آن در طول سال، حتی در سوگ امامان دیگر، ضرورت دارد که سرودههای ناب و نوحههای صحیح و دور از تحریفها و دروغها پدید آید و فرهنگ عاشورا در قالب نوحه نیز ترویج گردد و نوحه خوانان نیز، بیش از هدف قرار دادن گریه، نشر فضیلتهای اهل بیت را هدف
قرار دهند.(6)
1) لغتنامه، دهخدا.
2) بحار الانوار، ج 79، ص 88.
3) به روایات مربوط به تعزیه و ماتم و نوحه در بحار الانوار، ج 79، ص 71 تا 113 مراجعه کنید.
4) موسیقی مذهبی ایران، ص 7.
5) همان، ص 29.
6) نگرشی به مرثیه سرایی در ایران، عبد الرضا افسری، بررسی گستردهای از سابقه این کار در ایران و انواع مرثیه سراییها دارد.
