هم به معنای محل قتل است، هم کتابی که درباره شرح قتل حسین بن علی «ع» و واقعهکربلا نوشته شده باشد.به نقل دهخدا: جایی و زمینی که کسی در آنجا کشته شده باشد.البته به معنای جایی و عضوی از بدن نیز گفته که اگر تیر یا تیغی بر آنجا وارد آید، سبب قتل شخص میشود.
(لغتنامه دهخدا) به انگیزه زنده نگهداشتن یاد حادثه عاشورا و شهدای کربلا، از صدر اسلام تاکنون، همواره کتابهایی بعنوان «مقتل» نوشته شده و میشود.شیخ آقا بزرگ تهرانی بیش از هفتاد کتاب را با همین عنوان نام میبرد که به حادثه کربلا مربوط میشود(1) و «مقتل» اصبغ بن نباته (از یاران علی علیه السلام) را اولین مقتلی میداند که نگاشته شدهاست.(2) نام برخی از مقتلهای معروف از این قرار است (البته آنها که عنوان «مقتل» دارد):
«مقاتل الطالبیین»: نوشته ابوالفرج اصفهانی (م 356) که در شرح حال و ذکر اسامی شهدای فرزندان ابو طالب است.این کتاب به فارسی نیز ترجمه شده است.(3)
«مقتل ابی مخنف»: نوشته لوط بن یحیی بن سعید بن مخنف، معروف به ابو مخنف که درباره حوادث عاشوراست.این کتاب نیز به فارسی ترجمه شده است.اخیرا با نام «مقتل الحسین و مصرع اهل بیته و اصحابه فی کربلا» در 230 صفحه توسط مؤسسة الوفاء چاپ شده است.
«مقتل خوارزمی»: متن تاریخی مربوط به حوادث کربلاست، در دو جزء که توسط موفق بن احمد مکی خوارزمی (م 568) تالیف شده و اغلب مطالبش را از تاریخ ابن اعثم (م 314) نقل کرده است.
«مقتل الحسین»: عبد الرزاق المقرم (م 1391 ق در نجف) که درباره نهضت حسینی است و وقایع کربلا از خروج امام حسین «ع» از مدینه تا حوادث پس از عاشورا را دربر دارد.کتابهای مقتل دیگری هم معروف است، همچون: نفس المهموم، لهوف، منهاج الدموع، العیون العبری، مثیر الاحزان، روضة الشهدا، اسرار الشهادة، منتهی الآمال، بحار الانوار، ج 45 و… .
1) الذریعه، ج 22، ص 21 به بعد.همچنین در کتاب «نگرشی به مرثیهسرایی در ایران» عبد الرضا افسری کرمانی، ص 137، بیش از شصت کتاب شعر و به نثر عنوان «مقتل» را با نام گردآورندگان آنها آورده است.
2) همان، ص 23، شماره 5838.
3) «سرگذشت کشتهشدگان از فرزندان ابوطالب» سید هاشم رسولی محلاتی.
