در دوره قاجار، نسبت به تعمیر و گسترش حرم امام حسین علیه السلام، همان احساس دوره صفوى، بلکه با شدّت بیشتر وجود داشت. روابط آنان با عثمانىها، در این دوره بهتر بود و آنان مىتوانستند اقدامات بهتر و گستردهترى در مقایسه با زمان صفویان، انجام دهند.
آقا محمّدخان قاجار، نخستین سلطان این سلسله، در سال 1205 ق، دستور تجدید بناى گنبد و تذهیب و تزیین آن را صادر کرد.(1) اقدامات وى، بویژه در خصوص گنبد، بسیار استوار بوده است. در سفرنامه ناصر الدین شاه نیز از طلاکارى گنبد توسّط آقا محمّد خان در سال 1287 ق، یاد شده است.(2)
در سال 1213 ق، با تلاش آقا سیّد على طباطبایى، از مراجع تقلید وقت، راهى میان مزار شهیدان و مرقد امام حسین علیه‌السلام گشوده شد و همه شهیدان، در یک مقبره قرار گرفتند.(3)
در سال 1216 ق، وهّابیان به عراق، یورش آوردند و نه تنها کربلا را غارت کردند، بلکه آسیبهایى جدّى به حرم، وارد آوردند. آنان، ضریح و صندوق را از جا کَندند و زیورآلاتى را که در آن جا بود، غارت کردند. خبر این غارت، در بسیارى از منابع تاریخى آن دوران، ضبط شده است. در این حمله، تعداد بسیارى از زائران امام حسین علیه‌السلام به شهادت رسیدند.(4)
در سال 1216 ق، به دستور فتحعلى شاه، ضریح تازهاى براى حرم امامحسین علیه السلام
ساخته شد که در سال 1218 ق، نصب گردید.(5) محمّدعلى میرزا، حاکمکرمانشاه، در سال 1220 ق، اقدامات بسیارى براى اصلاح و تعمیر حرم امام حسین علیه‌السلام انجام داد.(6) به علاوه، کاروانسراهایى نیز براى زائران در میان راه، ساخته شد. گفتنى است که در طول حکومت صفویان و قاجار، موقوفات بسیارى در ایران براى تأمین هزینههاى عتبات عراق، زائران و بهبود کاروانسراها و راهها فراهم آمده بود.
در دوره فتحعلى شاه و بعد از آن تا روزگار ناصر الدین شاه، نه تنها سلطان قاجار، بلکه برخى از درباریان، از جمله زنان دربارى، مبالغ هنگفتى هزینه حرم امام حسین علیه‌السلام کردند. همسر فتحعلى شاه، در سال 1232 ق، ایوان مقابل قبر را طلاکارى کرد.(7) همچنین آمده که در سال 1237 ق، همسر فتحعلى شاه (احتمالًا همانهمسر پیشگفته) منارههاى حرم را طلاکارى کرد.(8)
در سال 1258 و 1260 ق، نجیب پاشا، حاکم بغداد، به بهانه مبارزه با اشرار، به کربلا یورش برد و شمار فراوانى از مردم را به قتل رساند.(9)
به طور معمول، براى تعمیرات در عتبات، از طرف شاه یا از میان درباریانى که هزینهها را مىپرداختند، کسى انتخاب مىشد که بر کار تعمیرات، نظارت داشت. در این میان، برخى از علما، مسئولیت این کار را مىپذیرفتند. طى سالهاى 1270 تا 1286 ق، شیخ عبد الحسین تهرانى، از علماى برجسته وقت، تعمیرات مفصّلى را در حرم امام حسین علیه‌السلام انجام داد. کمکهاى مالى، از سوى ناصر الدین شاه، ارسال مىگردید.(10) گفتهاند که بخشىاز هزینههاى حرم ائمّه علیهم السلام، که توسّط شیخ عبد
الحسین هزینه شد، از ثلثِ مال مرحوم میرزا تقى خان امیر کبیر بوده است.(11)
یکى از بهترین توصیفها از بناى حرم امام حسین علیه‌السلام در اواخر قرن سیزدهم هجرى، از ادیب الملک است که در سال 1273 ق، به عتبات مقدّس عراق، سفر کرده و وصف جامعى از تاریخ حرم و سابقه تعمیرات انجام شده، به دست داده است.(12) گزارش دیگر، مربوط به سال 1280 ق، از سیف الدوله، در دست است.(13)
گزارش دیگر نیز از وضعیت حرم در سال 1284 ق، به وسیله عضد الملک، انجام شده است.(14) ناصر الدین شاه هم در سفرنامه عتباتش که در سال 1287 ق، صورت گرفته توضیحاتى در باره حرم امام حسین علیه‌السلام آورده است.(15)
1) تاریخ محمّدى: ص 203 -206.
2) شهریار جادهها: ص 121.
3) شهر حسین: ص 347- 348.
4) أعیان الشیعة: ج 1 ص 629، تاریخ العراق: ج 6 ص 144، موسوعة العتبات المقدّسة: ج 8 ص 271 و 272، وهّابیان: ص 108.
5) ناسخ التواریخ (بخش قاجاریه): ج 1 ص 116.
6) تاریخ کربلا وحائر الحسین علیه السلام: ص 256 و 257.
7) شهر حسین: ص 400 و 401.
8) شهر حسین: ص 456.
9) ناسخ التواریخ (بخش قاجاریه): ج 2 ص 835، روضات الجنّات: ج 4 ص 199.
10) ناسخ التواریخ (بخش قاجاریه): ج 3 ص 1342. نیز، ر. ک: أحسن الودیعة: ج 1 ص 62.
11) الکرام البررة: ج 2 ص 713 -714.
12) سفرنامه ادیب الملک: ص 159 -164.
13) سفرنامه سیف الدوله: ص 230 -232.
14) سفرنامه عضد الملک: ص 161.
15) ر. ک: شهریار جادهها.
