ده‌ها روایت از امام باقر علیه‌السلام و امام صادق علیه‌السلام وجود دارد که از شیعیان مىخواهند تا به زیارت قبر امام حسین علیه‌السلام بروند.(1) گرچه به لحاظ سیاسى، دشوار است کهبپذیریم در دوره امَویان، بر قبر امام حسین علیه‌السلام بنایى هر چند مختصر، بوده است، امّا اشاراتى در برخى از نقلها آمده است. براى نمونه، از حسین بن ابى حمزه، نقل شده است:
در اواخر دوره امَوى، حرکت کردم و قصد زیارت قبر حسین علیه‌السلام را داشتم … تا بر درِ حرم، قرار گرفتم.(2)
در برخى از این نقلها، از زبان امام صادق علیه السلام، به وجود حائر (حرم) و باب (درگاه) و سقیفه (سایبان)، اشاره شده است. حتّى در احادیثى از امام صادق علیه السلام، از «الباب الذى یَلِى المَشرِقَ (درى که سَمت مشرق است)»(3) «الباب الذى عِندَ رِجلِ عَلىِّ بنِ الحُسَینِ علیه‌السلام (درى که نزد پاى على اکبر است)»(4) و نیز «خارِج القُبَّةِ
(بیرون گنبد)»(5)، سخن به میان آمده است. همهاینها، حکایت از آن دارد که پیش از سال 148 هجرى که سال رحلت امام صادق علیه‌السلام است، بر مزار امام حسین علیه السلام، بنایى هر چند مختصر، بوده است.
جسارت به قبر امام حسین علیه السلام، مىتواند از دوران سختگیرى هارون الرشید (خلافت از 170- 193 ق) نسبت به علویان، آغاز شده باشد. اشاراتى در این باره در برخى از منابع، آمده است.(6) گفته شدهدر نزدیکى قبر امام حسین علیه السلام، درخت سِدرى بوده است که آن را کَنْدند. تحلیل شیعیان، این بود که هدف از این کار، «تغییرُ مَصْرَعِ الحسین (تغییر دادن قتلگاه حسین علیه السلام)» بوده تا مردم از محلّ آن، آگاه نباشند و قبر ایشان را نیابند.(7)
هشام بن محمّد کلبى هم خبرى از آب انداختن بر قبر حسین علیه السلام، نقل کرده است.(8) در اینخبر، از فردى از بنى اسد (طایفهاى که بیشتر آنان، شیعه بودند)، یاد شده است که دوباره آمد و محلّ قبر را معلوم ساخت. از آن جا که هشام کلبى، متوفّاى 205 یا 206 هجرى است، این تخریب، نباید مربوط به زمان متوکّل عبّاسى (خلافت از 232- 247 ق) باشد و یقینا قبل از آن، روى داده است؛ زیرا چنان که خواهد آمد، تخریبها و برخوردهاى انجام شده در زمان متوکّل (واقعه هائله)، مربوط به سالهاى 236 تا 247 هجرى است.
در منابعى که این خبر آمده،(9) از همان شخص اسدىنقل شده که هدف، مخفى
کردن قبر امام علیه‌السلام از چشم دوستدارانش بوده است:
أرادُوا لِیُخفُوا قَبرَه عَن وَلیِّهِ
فَطیبُ تُرابِ القَبرِ دَلَّ عَلَى القَبرِ.
تصمیم داشتند که قبرش را از دوستش پنهان کنند؛
امّا عطر خاک قبر، خود، نشانِ آن بود.
ابن کثیر، با نقل این خبر،(10) این استنباط غلط را دارد که تا آن زمان، محلّ قبر امام علیه‌السلام مشخّص نبوده است، در حالى که درست به عکس، این خبر، نشان از آن دارد که توطئهاى از سوى دستگاه خلافت براى از میان بردن آثار قبر امام علیه السلام، در کار بوده است.
در منبعى دیگر، پس از نقل این خبر، آمده است که آب بستن به قبر حسین علیه السلام، یک بار در عصر امَویان، و بار دیگر در عصر عبّاسیان بوده است.(11)
باید گفت: هر چه رُخ داده و در زمان هر خلیفهاى که بوده، مىتوان یقین کرد که بار دیگر، بنایى بر روى مزار امام حسین علیه‌السلام ساخته شده است که از چگونگى آن و یا بانى آن، اطّلاعى نداریم؛ امّا در هر صورت، باید کار شیعیان نواحى عراق باشد. این، همان بنایى است که مردمان، تا روزگار متوکّل، به زیارت آن مىرفتند.
1) ر. ک: ج 10 ص 441 (فصل یکم: فضیلت زیارت امام حسین علیه‌السلام و زائرش).
2) ر. ک: ج 11 ص 131 (فصلششم: پیامبران علیهم السلام و صدّیقانى که او را زیارت مىکنند).
3) ر. ک: ج 11 ص 343 (فصل نهم: زیارتهاى امام علیه‌السلام و یارانش/ زیارت هفتم).
4) ر. ک: ج 11 ص 305 (فصل نهم: زیارتهاى امام علیه‌السلام و یارانش/ زیارت سوم).
5) ر. ک: ج 11 ص 291 (فصل نهم: زیارتهاى امام علیه‌السلام و یارانش/ زیارت دوم).
6) الأمالى، طوسى: ص 321 ح 649.
7) الأمالى، طوسى: ص 325 ش 651.
8) الأمالى، شجرى: ص 162.
9) الدرّ النظیم: ص 572؛ تاریخ دمشق: ج 14 ص 245، تهذیب الکمال: ج 6 ص 444.
10) البدایة والنهایة: ج 8 ص 203.
11) الحدائق الوردیّة: ج 1 ص 129.
