حماسه حسینی، تنها در روز عاشورا جلوه نکرد، بلکه از ماهها قبل و پس از مرگ معاویه آغاز شد و ماهها پس از عاشورا (بلکه سالها) ادامه یافت.در یک نگاه تاریخی، مراحل این نهضت را اینگونه میتوان برشمرد:
1-امتناع امام حسین «ع» از بیعت با یزید و به رسمیت نشناختن حکومت وی.دراین مقطع، فراخوانی امام از سوی والی مدینه، گفتگوهای امام با والی و نیز با مروان قابل مطالعه است.
2-خروج از مدینه به سوی مکه به شکل هجرتی شبانه و مخفیانه، همراه اهل بیت «ع».
3-اقامت چهار ماهه امام در مکه، همراه با سخنرانیها، دیدارها، تبلیغات مؤثر و روشنگری اذهان مردم علیه یزید و امویان و تبیین علت امتناع از بیعت و هدف از این حرکت.
4-اعزام نماینده ویژه خود (مسلم بن عقیل) به کوفه، برای زمینهسازی نهضت و بیعت گرفتن از شیعیان هوادار، جهت تشکیل حکومت اسلامی، به دنبال دریافت نامهها و طومارهای مکرر از سوی کوفیان و سران شیعه و سرانجامقیام مسلم و شهادتش در کوفه و دگرگونی اوضاع شهر.
5-حرکت از مکه به سوی عراق و پیمودن منزلگاهها، برخوردهای میان راه،
خطبهها، توقفها، پیگری اخبار کوفه، ملاقات با حر.
6-رسیدن به سرزمین کربلا و قرار گرفتن در محاصره نیروهای دشمن، پیش از رسیدن به کوفه در دوم محرم، تلاش چند روزه برای جلوگیری از درگیری و خونریزی.
7-شهادت امام حسین «ع» و فرزندان و بستگان و اصحابش در حماسه بزرگ روزعاشورا در حمله عمومی و در نبرد تن به تن با دشمن.
8-اسارت اهل بیت و بهرهبرداری تبلیغی امام سجاد «ع» و حضرت زینب و عترت پیامبر از شهادت عاشوراییان و رساندن پیام شهادت به مردم، افشاگری اسرا در کوفه، شام و در طول اسارت، با ایراد خطبهها و سخنان مختلف.
9-پس از بازگشت به مدینه، مجالس یاد و سوگواری، گریهها و ندبهها و رسوا شدن یزیدیان و آغاز حرکتهای ضد حکومت در شهرها و مناطق مختلف. مراحل دیگری از نهضت کربلا در سالهای بعد اتفاق افتاد و قیامهای توابین ودیگران بر ضد حکومت اموی از آن جمله بود.در یک نگاه، همه نهضتهای عدالتخواهانه و ظلم ستیز که در طول تاریخ و با الهام از شهادت امام حسین «ع» و حادثه عاشورا پدید آمده و خواهد آمد، از مراحل نهضت عاشورا در امتداد تاریخی آن به حساب میآید، چرا که آن قیام، تنها برای اعتراض به فسادحکومت اموی و یزید نبود، بلکه درسی برای احیای آزادگی و شرف در همهزمانها بود.امروز نیز مبارزات عاشورایی مسلمانان متعهد بر ضد استکبار جهانی و طاغوتها، تداوم همان نهضت خونین است.
