مداحان اهل بیت، که با ذکر مصیبت و ذکر فضایل خاندان وحی، مجالس حسینی را گرم و اشک عاشقانه شیعیان آل الله را جاری میسازند، از عوامل مهم بقاء فرهنگ عاشورایند.مداح، در اصطلاح شیعی، به کسانی گفته میشود که در ایام ولادتها و شهادتهای ائمه «ع» در مجالس جشن و عزا به خواندن اشعاری در فضایل و مناقب محمد وآل محمد، یا در مظلومیت آنان میپردازند.ولی اغلب، به مرثیه خوانان حسینی گفته میشود که با خواندن شعر مرثیه و ذکر مصیبت، اهل مجلس را میگریانند. «مداح: روضه خوانی که ایستاده در
پیش منبر به شعر، مدایح اهل بیت و مصائب آنان را خواند، آنکه ایستاده درکنار منبر در مجالس روضه خوانی، یا روان در کوی و بازار، اشعار مدایحاهل بیت را به آواز بخواند.»(1)
مداحی اهل بیت و نوحه خوانی در سوگ آنان، از جمله کارهایی است که حادثه عاشورا را زنده نگهداشته است.ائمه نیز از مداحان و ذاکران، تقدیر و تشویق میکردند، صله میدادند، دعا میکردند و برای این کار، فضیلت و ثواب بسیار میشمردند.امام صادق «ع» فرموده است: «الحمد لله الذی جعل فی الناس من یفد الینا و یمدحنا و یرثیلنا»،(2) خدا را سپاس که در میان مردم، کسانی را قرار داده که به سوی ما میآیند و ما را مدح و مرثیه میگویند.و حضرت رضا «ع» در تشویق دعبل به مرثیه خوانی در ایام عزای حسینی فرمود: «یا دعبل!احب ان تنشدنی شعرا فان هذه الایام حزن کانت علینا اهل البیت»(3) ای دعبل، دوست دارم برایم شعر بسرایی و بخوانی، چون این روزها، روزهای اندوه ما اهل بیت است.همین گونه مجالس و برنامهها، آن شهادت عظیم و حادثه شگفت را با مرور اینهمه سال، همچنان زنده نگهداشته و به برکت آن نیز، دین و احساسات دینی و انس و آشنایی مردم با خط اهل بیت زنده مانده است.به تعبیر امام خمینی «قدس سره»: «روضه سید الشهدا، برای حفظ مکتب سید الشهدا است… این گریهها و این روضهها حفظ کرده مکتب را.»(4) مداحی، نوعی الگو دادن به مخاطبان و شخصیتپردازی اجتماعی و الگویی برای جامعه ارزشی است، سنگری برای پراکندن و نشر فضیلتها در قالبی مؤثر و فراگیر نسبت به همه است و مداحان به خاطر اهمیت کارشان در جامعه و در شکل دهی افکار و عواطف، نقش مهمی دارند و فلسفه اساسی مداحی، ترویج خوبیها و تبیین روحیههای والای شهیدان کربلا و دمیدن روح تعهد و حماسه در شیعه است و یک عشق و ایمان است، نه یک حرفه و شغل.به تعبیر آیة ا… خامنهای: «جامعه مداح و ذاکر و ستایشگران اهل بیت، طبقهای هستند که در سایه این روش، بیشترین تاثیر را در تعمیق فرهنگ و معارف اسلامی در ذهن مردم دارند… قضیه، فقط قضیه شعر خوانی نیست.مساله، مساله پراکندن مدایح و فضایل و حقایق در قالبی است که برای همه شنوندگان،
قابل فهم و درک باشد و در دل آنها تاثیر بگذارد.»(5)
مداحان، به لحاظ آنکه کارشان بر عنصر «صدا»، «شعر»، «اجرا» و «مخاطب» متکی است، باید هر چه بیشتر نسبت به آموزش دیدنهای لازم، پختگی اجرا، تمرین پیوسته، گزینش شعرهای خوب و پر معنی و زیبا و بدیع و ولایی، مطالعه مقتلهای معتبر و منابع تاریخی، تکیه روی اشعار و مطالب اخلاقی، فکری و عقیدتی، پرهیز از غلو و مبالغه و گفتن حرفهای اغراق آمیز و غیر قابل قبول که اثر منفی دارد، اهتمام ورزند، از دروغ و تصنع و بازار گرمی بپرهیزند، خلوص و صداقت و مناعت طبع را فراموش نکنند، نوکری ابا عبدالله الحسین و اخلاص نسبت به آن حضرت را از یاد نبرند و از آنجا که شعر خوب از نظر مضمون، قالب و تعبیر، در دلها و افکار، تاثیر ماندگار میگذارد، در شناخت و مطالعه و انتخاب شعرهای پخته و عمیق و زیبا بکوشند تا بهتر بتوانند در این سمت، به ترسیم چهره الگوهای کمال و اسوههای پاکی، یعنی معصومین «ع» بپردازند و خود نیز الگوی اخلاق و تعهد باشند.رسالت مقدس مداحان در عصر حاضر عبارتست از:
-استفاده شایسته از عواطف پاک مردم و جهت دادن به آنها در مسیر پاکی و تهذیب و تقوا.
-تعمیق محبتها و عشقهای درونی به انسانهای اسوه و پاک.
-روشنگری افکار جامعه و هدایت به ارزشها و خوبیها و تقویت ایمان مردم.
-حفظ و اشاعه فرهنگ شهادت از طریق یاد شهدای کربلا و شهدای انقلاب وجنگ و طرح معارف اسلام و انقلاب و خط امام و رهبری و مسؤولیتهای اجتماعی.
-توسعه و گسترش محافل حسینی و ایجاد معرفت و محبت و اطاعت نسبت به اهل بیت علیهم السلام.
1) لغت نامه، دهخدا.
2) وسائل الشیعه، ج 10، ص 469.
3) جامع احادیث الشیعه، ج 12، ص 567.
4) صحیفه نور، ج 8، ص 69.
5) ستودگان و ستایشگران، ص 30 و 31.این کتاب که مجموعهای برگرفته از سخنان آیة ا… خامنهای در دیدارهای مکرر با وعاظ و مداحان و شاعران و… است، بر محور مداحی و روضه خوانی و مرثیه سرایی و… است و برای مداحان و ذاکران و شاعران اهل بیت، نکات بسیار سودمندی دارد، نشر «حوزه هنری»، 1372.
