جوانمردی، رادی، آزادگی، پایبندی به اصول انسانی و حقوق بشری.از شاخصههای بارز و اخلاقی روحی امام حسین «ع» و یارانش که در حماسه عاشورا آشکار شد، جوانمردی بود.این روحیه که انسان با جباران نسازد، زیر بار ستم نرود، حریت و آزادگی داشته باشد، از نامردی در برخورد و عهد شکنی در میثاق و تعدی به ضعیفان بپرهیزد، حامی ضعیفان باشد، به بیگناهان تعرض نکند، معذرت خواهی را بپذیرد، حق انسانیدیگران را (حتی اگر نامسلمان باشند) به رسمیت بشناسد، غیرت داشته باشد، هجوم بیگانه به نوامیس خود و دیگران را تحمل نکند، و… همه از نشانههای فتوت است که درنهضت کربلا به وضوح متجلی شد.
سید الشهدا «ع» ننگ بیعت با یزید را نپذیرفت، وقتی با سپاه حر در راه کربلا مواجه شد، پیشنهاد زهیر بن قین را که گفت با این گروه بجنگیم، چرا که آسانتر از نبرد با گروههایی است که بعدا میآیند، حضرت فرمود: «ما کنت لابد اهم بالقتال»(1) من آغاز به جنگ
نمیکنم.این نمونهای از فتوت حسین «ع» است.وقتی سپاه تشنه حر به کاروان حسینی رسید، با آنکه برای مقابله با او و راه بستن بر امام آمده بودند، اما آن حضرت با دیدن تشنگی شدید آنان، دستور داد همه را، حتی اسبهایشان را سیراب کردند.یکی از همین سپاه (علی بن طعان محاربی) که از فرط عطش، توان آب خوردن از مشک نداشت، سید الشهدا «ع» خودش در مشک را گشود و او و اسبش را سیراب کرد.(2) این هم نمونه دیگری از مردانگی.همین حر، چون روز عاشورا تصمیم گرفت از سپاه عمر سعد جدا شده به امام حسین «ع» بپیوندد، سرافکنده و توبه کنان نزد سید الشهدا «ع» آمد و اعلام آمادگی برای جانبازی نمود و گفت: آیا توبه من پذیرفته است؟ امام فرمود: آری، فرود آی، «نعم، یتوب الله علیک، فانزل.»(3) این هم نمونه دیگر جوانمردی.
سید الشهدا «ع» در هنگام نبرد، شعارش برتری شهادت بر ننگ بود: «القتل اولی من رکوب العار»(4) روز عاشورا در گرما گرم نبرد با دشمن، چون دید سپاه دشمن به طرف خیمهها هجوم میبرند، فریاد کشید: ای پیروان ابو سفیان، اگر دین ندارید و از معاد نمیترسید، در دنیایتان آزاده باشید و اگر عرب هستید، به تبار خویش متعهد بمانید.شمر گفت: ای پسر فاطمه، چه میگویی؟ فرمود: من و شما با هم میجنگیم، زنان چه کردهاند؟ طغیانگرانتان را، تا من زنده هستم، از متعرض شدن به حرم من باز دارید.(5) این نیز شاهددیگری بر فتوت و مردانگیاش بود که تا زنده است، نمیتواند شاهد هجوم به زن وبچهاش باشد و تا زنده بود، نگذاشت متعرض حرم اهل بیت شوند.اینگونه غیرت وحمیت و فتوت، در صحنه صحنه عاشورا از امام حسین «ع» و یارانش دیده شد و این الهام گرفته از پدرش امیر المؤمنین بود که پس از چیره شدن بر فرات و باز پس گرفتن رودخانه از دست دشمن، فرمود که مثل دشمن رفتار نکنند و آب را برای استفاده سپاه معاویه هم آزاد بگذارند و از شیوه ناجوانمردانه آب بستن به روی حریف، در به زانو در آوردن او استفاده نکنند «خلوا بینهم و بین الماء»(6) میان آنان و آب را آزاد بگذارید. ولی از ناجوانمردی
معاویه، بستن آب به رویسپاه علی «ع» در جنگ صفین بود(7) و آب بستن یزید بر سپاه حسین بن علی «ع» هم از نامردی او و ابن زیاد بود.حسین «ع» فتوت را از علی «ع» ارث برده بود، یزید هم ناجوانمردی را از معاویه.
1) ارشاد، شیخ مفید، ج 2، ص 84 (چاپ کنگره شیخ مفید).
2) حیاة الامام الحسین، ج 3، ص 74، تاریخ طبری، ج 4، ص 302.
3) اعیان الشیعه، ج 1، ص 603.
4) حیاة الامام الحسین، ج 3، ص 277.
5) بحار الانوار، ج 45، ص 51.
6) شرح ابن ابی الحدید، ج 3، ص 319.
7) نهج البلاغه، خطبه 51 (صبحی صالح).
