برپا داشتن مراسمی به یاد سید الشهدا «ع» در ایام مختلف، بویژه دهه محرم و روز عاشورا.این عمل، که زنده نگهداشتن هدف حسینی و فرهنگ عاشوراست، مورد تشویق بسیار اولیاء دین است و خود معصومین، در راه اقامه عزای حسینی، میکوشیدند.(1) زیرا عزاداری، بصورت گریه، برپایی مجالس ذکر، سرودن مرثیه، گریاندن، نوحهخوانی و… احیاء خط ائمه و تبیین مظلومیت آنان است.امام باقر «ع» در زمینه برپایی عزا در خانهها برای امام حسین «ع» میفرماید: «ثم لیندب الحسین و یبکیه و یامر من فی داره بالبکاء علیه و یقیم علیه و یقیم فی داره مصیبته باظهار الجزع علیه و یتلاقون بالبکاء بعضهم بعضا فیالبیوت و لیعز بعضهم بعضا بمصاب الحسین.»(2) (به کسانی که روز عاشورا نمیتوانند بهزیارت آن حضرت بروند اینگونه دستور میدهند) بر حسین «ع»، ندبه و عزاداری و گریهکند و به اهل خانه خود دستور دهد که بر او بگریند و در خانهاش با اظهار گریه و ناله برحسین «ع»، مراسم عزاداری برپا کنند و یکدیگر را با گریه و تعزیت و تسلیتگویی در سوگ حسین علیه السلام در خانههایشان ملاقات کنند.
سنت عزاداری، با برخورداری از عشق و محبتی که از امام حسین «ع» در دلها بوده و هست، تبدیل به یک برنامه گسترده و مردمی و مقدس شده است و هرگز سستی و خاموشی ندارد و به برکت آن، اقشار بسیاری با امام حسین «ع» و دین و فرهنگ عاشورا آشنا میشوند.فراز و نشیبهای زیادی بر سوگواری بر خامس آل عبا گذشته است و هر گاه که شیعیان، قدرت و حکومتی یافتهاند، در ترویج و توسعه آن کوشیدهاند. «در زمان پادشاهی آل بویه، در دهه اول محرم، شیعیان به عزاداری حضرت سید الشهدا قیام نمودند… معز الدوله، اولین کسی است که فرمان داد که مردم بغداد در دهه اول محرم، سیاه بپوشند و بازارها را سیاهپوش کنند و به مراسم تعزیه داری حضرت سید الشهدا قیامنمایند.بستن دکانها و منع طباخی و تعطیل عمومی در روز عاشورا از طرف معز الدوله دیلمی در شهر بغداد به عمل آمد و تا اوایل سلطنت سلسله سلجوقی در آن شهر معمول بود.این مراسم تا انقراض دولت دیالمه در تمام کشورهای اسلامی قلمرو آنها مرسوم و برقرار بوده است.»(3)
رمز جاودانگی نهضت حسینی نیز همین احیا و زنده نگهداشتن و تعظیم شعائر بوده است.امام خمینی «قدس سره» فرمود: «الان هزار و چهار صد سال است که با این منبرها، بااین روضهها و با این مصیبتها و با این سینه زنیها، ما را حفظ کردهاند، تا حالا آوردهاند اسلام را… هر مکتبی تا پایش سینه زن نباشد، تا پایش گریه کن نباشد، تا پایش سر و سینهزن نباشد، حفظ نمیشود… ما باید برای یک شهیدی که از دستمان میرود، علم بپا کنیم، نوحه خوانی کنیم، گریه کنیم، فریاد کنیم…».(4) برپایی عزا برای سید الشهدا، نوعی اعتراض به ظالمان و حمایت از مظلوم است.اشک ریختن در سوگ ابا عبدالله «ع»، عامل تقویت حس عدالتخواهی و انتقامجویی از ستمگران و زمینه سازی برای تجمع نیروهای پیرو حسین «ع» در خط دفاع از حق است.عزاداری برای شهید، انتقال فرهنگ «شهادت» به نسلهای آینده است.به تعبیر شهید مطهری: «در شرایط خشن یزیدی، در حزب حسینیها شرکت کردن و تظاهر به گریه کردن بر شهدا، نوعی اعلام وابسته بودن به گروه اهل حق و اعلان جنگ با گروه باطل و در حقیقت، نوعی از خود گذشتگی است.
اینجاست که عزاداری حسین بن علی «ع» یک حرکت است، یک موج است، یک مبارزه اجتماعی است.»(5) عزاداری، سبب میشود که شور و عاطفه، از شعور و شناخت برخوردار گردد و ایمان را در ذهن جامعه هوادار، زنده نگهدارد و «مکتب عاشورا» بعنوان یک فکر سازنده و حادثه الهام بخش، همواره تاثیر خود را حفظ کند.عزاداری، احیاء خط خون و شهادت و رساندن صدای مظلومیت آل علی به گوش تاریخ است.عزاداران حسینی، پروانگانیشیفته نورند که شمع محفل آرای خویش را یافته، از شعله شمع، پیراهن عشق پوشیدهاندو آماده جان باختن و پر سوختن و فدا شدناند.نقش عزاداری در حفظ فرهنگ عاشورا مهم است.عمیقترین پیوندها را از طریق آمیختگی عقل و عشق و برهان و عاطفه که درکربلا تجسم یافته است، انتقال میدهد.هم بر مظلومیت امام گریه میشود و هم در سایهآن هدف امام حسین از نهضت و حرکت، شناخته میشود.روضههای خانگی و دستههایعزاداری و هیئتهای زنجیر زنی، پوشیدن لباس مشکی و پرچم به دست گرفتن و شربت و آب دادن و تلاش در بر پایی مجالس و نوحه خوانی و سینه زنی و… هر یک به نوعی سربازگیری جبهه حسینی است و این پیوند قلبی را عمق و غنا میبخشد.
1) تاریخچه عزاداری حسینی، ترجمه «تاریخ النیاحة علی الامام الشهید» از سید صالح الشهرستانی.
2) کامل الزیارات، ص 175.کتاب «زفرات الثقلین فی ماتم الحسین»، محمد باقر محمودی، چند جلد، به مساله گریهکردن اولیاء خدا بر آن حضرت پرداخته و نیز مجموعهای از مرثیهها در سوگ سید الشهدا «ع» را آورده است.
3) موسیقی مذهبی ایران، حسن مشحون، ص 4.
4) صحیفه نور، ج 8، ص 69 و 70.
5) نهضتهای اسلامی صد ساله اخیر، شهید مرتضی مطهری، ص 89.
