روز دهم محرم، روز شهادت سالار شهیدان و فرزندان و اصحاب او در کربلا.عاشورا در تاریخ جاهلیت عرب، از روزهای عید رسمی و ملی بوده و در آن روزگار، در چنین روزی روزه میگرفتند، روز جشن ملی و مفاخره و شادمانی بوده است و در چنین روزی لباسهای فاخر میپوشیدند و چراغانی و خضاب میکردند.در جاهلیت، این روز را روزه میگرفتند.در اسلام، با تشریع روزه رمضان، آن روزه نسخ شد.گفتهاند: علت نامگذاری روز دهم محرم به عاشورا آنست که ده نفر از پیامبران با ده کرامت در این روز، مورد تکریم الهی قرار گرفتند.(1)
در فرهنگ شیعی، به خاطر واقعه شهادت امام حسین «ع» در این روز، عظیمترین روز سوگواری و ماتم به حساب میآید که بزرگترین فاجعه و ستم در مورد خاندان پیامبر انجام گرفته و دشمنان اسلام و اهل بیت این روز را خجسته شمرده به شادی میپرداختند، اما پیروان خاندان رسالت، به سوگ و عزا مینشینند و بر کشتگان این روز میگریند. امام صادق «ع» فرمود: «و اما یوم عاشورا فیوم اصیب فیه الحسین «ع» صریعا بین اصحابه و اصحابه حوله صرعی عراة».(2) عاشورا روزی است که حسین «ع» میان یارانش کشته برزمین افتاد، یاران او نیز پیرامون او به خاک افتاده و عریان بودند.امام رضا «ع» فرمود: «من کان عاشورا یوم مصیبته و بکائه جعل الله عز و جل یوم القیامة یوم فرحه و سروره».(3)، هرکس را که عاشورا روز مصیبت و اندوه و گریه باشد، خداوند قیامت را روز شادی او قرار
میدهد.در «زیارت عاشورا» درباره این روز غمانگیز که امویان آنرا مبارک میدانستند، آمده است: «اللهم هذا یوم تبرکت به بنو امیة و ابن آکلة الاکباد…».
امامان شیعه، یاد این روز را زنده میداشتند، مجلس برپا میکردند، بر حسین بن علی «ع» میگریستند، آن حضرت را زیارت میکردند و به زیارت او تشویق و امر میکردند و روز اندوهشان بود.از جمله آداب این روز، ترک لذتها، دنبال کار نرفتن، پرداختن به سوگواری و گریه، تا ظهر چیزی نخوردن و نیاشامیدن، چیزی برای خانه ذخیره نکردن، حالت صاحبان عزا و ماتم داشتن و… است.(4)
در دوران سلطه امویان و عباسیان، شرایط اجتماعی اجازه مراسم رسمی و گسترده در سوگ اباعبدالله الحسین را نمیداد، اما هر جا که شیعیان، قدرت و فرصتی یافتهاند، سوگواری پرشور و دامنه داری در ایام عاشورا به راه انداختهاند.در تاریخ است که معز الدوله دیلمی اهل بغداد را به برگزاری مراسم سوگ و نوحه برای سید الشهدا «ع» وادار ساخت و دستور داد که بازارها را ببندند و کارها را تعطیل کنند و هیچ طباخی غذایی نپزد و زنان سیاهپوش بیرون آیند و به عزاداری و نوحه بپردازند.این کار را چندین سال ادامه دادو اهل سنت نتوانستند جلوی آن را بگیرند، چون که حکومت، شیعی بود.(5)
از قرنها پیش، «عاشورا» بعنوان تجلی روز درگیری حق و باطل و روز فداکاری و جانبازی در راه دین و عقیده، شناخته شده است.حسین بن علی «ع» در این روز، با یارانی اندک ولی با ایمان و صلابت و عزتی بزرگ و شکوهمند، با سپاه سنگدل و بیدینحکومت ستم یزیدی به مقابله برخاست و کربلا را به صحنه همیشه زنده عشق خدایی و آزادگی و حریت مبدل ساخت. عاشورا گر چه یک روز بود، اما دامنه تاثیر آن تا ابدیتکشیده شد و چنان در عمق وجدانها و دلها اثر گذاشته که همه ساله دهه محرم و بویژه عاشورا، اوج عشق و اخلاص نسبت به معلم حریت و اسوه جهاد و شهادت، حسین بنعلی «ع» میگردد و همه، حتی غیر شیعه، در مقابل عظمت روح آن آزاد مردان تعظیم میکنند.عاشورا، نشان دهنده معنای «حسین منی و انا من حسین» بود که دین رسول
خدا با خون سید الشهدا آبیاری و احیا شد.به تعبیر امام خمینی «ره»: «عاشورا، قیام عدالتخواهان با عددی قلیل و ایمان و عشقی بزرگ در مقابل ستمگران کاخ نشین و مستکبران غارتگر بود…»،.(6) «اگر عاشورا نبود، منطق جاهلیت ابو سفیانیان که میخواستند قلم سرخ بر وحی وکتاب بکشند و یزید، یادگار عصر تاریک بت پرستی که به گمان خود با کشتن و به شهادت کشیدن فرزندان وحی امید داشت اساس اسلام را برچیند و با صراحت و اعلام «لا خبرجاء و لا وحی نزل» بنیاد حکومت الهی را برکند، نمیدانستیم بر سر قرآن کریم و اسلام عزیز چه میآمد.»(7)
امام حسین «ع» که به دعوت اهل کوفه از مکه عازم این شهر بود تا به شیعیان انقلابی بپیوندد و رهبری آنان را به عهده گیرد، پیش از رسیدن به کوفه، در کربلا به محاصره نیروهای ابن زیاد در آمد و چون حاضر نشد ذلت تسلیم و بیعت با حکومت غاصب و ظالم یزیدی را بپذیرد، سپاه کوفه با او جنگیدند.حسین و یارانش روز عاشورا، لب تشنه، با رشادتی شگفت تا آخرین نفر جنگیدند و به شهادت رسیدند و بازماندگان این قافله نور، به اسارت نیروهای ظلمت درآمده به کوفه برده شدند.هفتاد و دو تن یاران شهید او، بزرگترین حماسه بشری را آفریدند و یاد خویش را در دل تاریخ و وجدان بشرهایفضیلتخواه، ابدی ساختند.(8) به تعبیر یکی از نویسندگان معاصر: «عاشورا، مائده بزرگ روحانسان است در تداوم اعصار، تجسم اعلای وجدان بزرگ است در دادگاه روزگار، صلابت شجاعت انسان است در تجلیگاه ایمان، طواف خون است در احرام فریاد، تجلی کعبه است در میقات خون، نقش بیدار گذرها و رهگذرهاست در کاروان دراز آهنگ زندگیها و عبورها، عاشورا، باز خوان تورات و انجیل و زبور است در معبد اقدام، ترتیل آیات قرآناست در الواح ابدیت، خون خداست جاری در رگهای تنزیل، حنجره خونین کوه «حرا» ست در ستیغ ابلاغ، درگیری دوباره محمد «ص» است با جاهلیت بنی امیه و شرک قریش، تجدید مطلع رجزهای «بدر» است و «حنین»، انفجار نماز است در شهادت و انفجار شهادت است در نماز، تبلور شکوهزاد جاودانگی حق است در تباهستان نابود باطل، هشدار خونین
حسینیههاست در معبر اقوام، فریاد گستر انسانهای مظلوم است درهمه تاریخ، دست نوازش انسانیت است بر سر بی پناهان، رواق سرخ حماسه است در تاریکستان سیاهی و بیداد، قلب تپنده دادخواهان است در محکمه بشریت، طنین بلند پیروزی است در گوش آبادیها، عطشی است دریا آفرین در اقیانوس حیات، «رسالتی» است بزرگ بر دوش «اسارتی» رهایی بخش، عاشورا آبروی نمازگزاران است و عزت مسلمانان، و سرانجام، عاشورا رکن کعبه است و پایه قبله و عماد امت و حیات قرآن و روح نماز و بقای حج و صفای صفا و مروه و جان مشعر و منا.و عاشورا، هدیه اسلام است به بشریت و تاریخ…».(9)
1) حیاة الامام الحسین، ج 3، ص 179 به نقل از: الانوار الحسینیه.
2) بحار الانوار، ج 45، ص 95.
3) همان، ج 44، ص 284، وسائل الشیعه، ج 10، ص 394.
4) وسائل الشیعه، ج 10، ص 394، سفینه البحار، ج 2، ص 196.
5) سفینة البحار، ج 2، ص 196.
6) صحیفه نور، ج 9، ص 57.
7) همان، ج 14، ص 265.
8) درباره عاشورا، از جمله ر.ک: «عاشورا فی الاسلام» از عبد الرزاق الموسوی المقرم.
9) تلخیص شده از «قیام جاودانه»، محمدرضا حکیمی، ص 94 به بعد.
