ائمه شیعه، گاهی به اقتضای زمان و مکان و موقعیت، شعر هم میسرودند.گاهی هم بهشعر شاعران پیشین، استناد و استشهاد میکردند.از حسین بن علی «ع» نیز شعرهای فراوانی نقل شده است، چه آنچه در حوادث کربلا بصورت موعظه، رجز و جز آن
بیان کرده، و چه آنچه پیشتر به مناسبتهای مختلف سروده است.کتابی هم به نام «دیوان الحسین بن علی» که حاوی اشعار آن حضرت است، چاپ شده است(1) و بیشتر اشعار آن، مواعظ و حکمت است.
در نهضت عاشورا، امام حسین «ع» هم شعرهایی از خود دارد، هم شعرهایی از شعرای عرب که به آنها تمثل کرده است، مانند شعری با این مطلع: «فان نهزم فهزامون قدما…» یا شعر دیگری با این آغاز: «مهلا بنی عمنا ظلامتنا…» اما برخی از آنچه از شعرهای خود آن حضرت است، چنین است: وقتی در منزلگاه صفاح با فرزدق برخورد کرد و اوضاع داخلی کوفه و سست رایی بیعت کنندگان را شنید، چنین سرود:
لئن کانت الدنیا تعد نفیسة
فدار ثواب الله اعلی و انبل
و ان کانت الابدان للموت انشات
فقتل امرء بالسیف فی الله افضل
و ان کانت الارزاق شیئا مقدرا
فقلة سعی المرء فی الرزق اجمل
و ان کانت الاموال للترک جمعها
فما بال متروک به المرء یبخل
شب عاشورا پس از سخنرانی برای یاران و اعلام وفاداری از سوی آنان، به خیمه خود بازگشت و در حالی که به اصلاح و آماده سازی شمشیر خود مشغول بود، با اشاره به اینکه روزگار، دوستان را می گیرد و بالاخره باید رفت، چنین میسرود:
یا دهر اف لک من خلیل
کم لک بالاشراق و الاصیل
من صاحب و طالب قتیل
و الدهر لا یقنع بالبدیل
و انما الامر الی الجلیل
و کل حی سالک السبیل(2)
روز عاشورا، رجزی را که در یکی از حملههایش میخواند، این بود:
الموت اولی من رکوب العار
و العار اولی من دخول النار
و در حمله به جناح چپ لشکر عمر سعد، چنین رجز میخواند:
انا الحسین بن علی
الیت ان لا انثنی
احمی عیالات ابی
امضی علی دین النبی
و نیز در طول رزم آوریها و حماسه آفرینیهای خود، با معرفی خود و خاندان پیامبر چنین رجزی بر لب داشت:
انا ابن علی الخیر، من آل هاشم
کفانی بهذا مفخرا حین افخر
و جدی رسول الله اکرم من مشی
و نحن سراج الله فی الناس یزهر
و فاطمة امی سلالة احمد
و عمی یدعی ذو الجناحین جعفر
و فینا کتاب الله انزل صادقا
و فینا الهدی و الوحی و الخیر یذکر
و شعر بلند دیگری دارد، با این مطلع که به رویگردانی دشمن از حق اشاره دارد:
غدر القوم و قدما رغبوا
عن ثواب الله رب الثقلین
که هنگام حمله به دشمن سوار بر اسب، ابیات آن را میخواند.(3)
برخی اشعار هم به امام حسین «ع» نسبت داده شده، در حالی که قرنها پس از آن حضرت، از زبان آن امام شهید سروده شده، و رواج یافته است، از قبیل:
ان کان دین محمد لم یستقم
الا بقتلی یا سیوف خذینی(4)
گر جز به کشتنم نشود دین حق بلند
ای تیغها بیایید بر فرق من فرود
1) گرد آورنده: محمد عبد الرحیم، ناشر: دار المختارات العربیة، چاپ اول 1412 ق، 222 صفحه، در این کتاب، که فصولی در زندگی امام هم دارد، به شرح لغات اشعار هم پرداخته و ترتیب الفبایی قافیه رعایت شده است.
2) در بعضی نقلها «سالک سبیلی» است.
3) بحار الانوار، ج 45، ص 47.البته در متن اشعار، در منابع مختلف تفاوتهای جزئی وجود دارد.
4) از شیخ محسن ابی الحب خثعمی (1305-1235 ق) است از شاعران خاندان آل ابی الحب در کربلا که دیوان مخطوطی دارد به نام «الحائریات» و بیت بالا، در یکی از قصاید مشهور اوست (تراث کربلا، سلمان هادی طعمه، ص 156).
