دو زیارتى که متن آنها در آغاز این فصلْ گزارش شد، به ناحیه مقدّسه(1) نسبت داده شدهاند و از آن جا که در آنها (بویژه در زیارت نخست) به مصائب سید الشهدا و یاران آن بزرگوار، اشاره شده، مورد استناد و استفاده اهل منبر و ذاکران مصائب اهل بیت علیهم السلام قرار دارند. از این رو، آگاهى از میزان اعتبار آنها، از اهمیت ویژهاى برخوردار است؛ ولى پیش از پرداختن به این موضوع، توجّه به چند نکته لازم به نظر مىرسد:
1. هرچند هر دو زیارت، منسوب به ناحیه مقدّسه اند، لیکن زیارتى که به «زیارت ناحیه مقدّسه» شهرت دارد، همان زیارت نخست این فصل است. این زیارت، در کتاب موسوم به المزار الکبیر (نگاشته ابن مشهدى)(2) آمده است.(3)
2. علامه مجلسى، در بحارالأنوار، زیارت نخست را از کتاب المزار شیخ مفید نیز
گزارش کرده است؛(4) لیکن در نسخههاى موجود از کتاب المزار مفید، این متن، وجود ندارد.
3. بخشى از این زیارت، در زیارتنامه منسوب به سیّدِ مرتضى که ما آن را در فصل چهاردهم آوردهایم، بدون انتساب به ناحیه مقدّسه آمده است. علامه مجلسى در این باره مىگوید:
اى بسا اختلاف میان این زیارت و زیارت منسوب به سیّدِ مرتضى، به خاطر اختلاف روایت باشد و ظاهر، این است که سیّد، این زیارت را گرفته و از خودش، بر آن، افزوده است.(5)
1) ناحیه مقدّسه، اصطلاحى است که امامیه، از نیمه اوّلقرن سوم هجرى و به خاطر شرایط سخت سیاسى اجتماعى، در نقل مطلب از امامان: هادى علیه‌السلام و عسکرى علیه‌السلام و مهدى علیه‌السلام یا گفتگو درباره ایشان، آن را به جاى نام امام، به کار مىبردهاند و عمدتا در عصر غیبت صغرا و براى امام زمان علیه‌السلام به کار مىرفته است.
2) وى، محمّدبن جعفر مشهدى حائرى (م ح 574 ق) است.
3) المزار الکبیر: ص 496 -513.
4) بحارالأنوار: ج 101 ص 317.
5) بحارالأنوار: ج 101 ص 328.
