اوّل. غسل کردن و طهارت داشتن پیش از ورود به حرم.
شیخ مفید، گفته است که اگر غسل زیارت کننده، باطل شد، دوباره غسل کند.(2)
دوم. ایستادن بر آستانه حرم و دعا کردن و اجازه ورود خواستن با استفاده از عباراتى که در احادیث، آمده است. اگر احساس خشوع و رقّت در دل زائر پیدا شد، وارد شود، و گر نه، بهتر است که درنگ کند و هر گاه چنین حالتى پیدا کرد، وارد شود؛ زیرا مهمترین هدف، حضور قلب است تا بتواند از رحمت نازل شده از سوى پروردگار، برخوردار گردد.
دیگر این که هنگام وارد شدن، پاى راستش را پیش بگذارد و هر گاه خواست خارج شود، با پاى چپ بیرون بیاید.
سوم. ایستادن در کنار ضریح، چه صورتش به ضریح چسبیده باشد(3) و چه از آن
جدا باشد. این نظر که فاصله داشتن از ضریح، ادب است، توهّمى بیش نیست.
چهارم. این که در حال زیارت، رو به زیارت شونده و پشت به قبله بِایستد. سپس هنگام بازگشت از زیارت، گونه راست خود را بر قبر بگذارد و با حالت تضرّع، دعا کند و آن گاه، گونه چپ خود را بر قبر بگذارد و از خداوند متعال، به حقّ خودش و به حقّ صاحب آن قبر، بخواهد که او را شایسته بهرهمندى از شفاعت، قرار دهد، و در دعا پافشارى و اصرار نماید. سپس به طرف بالاى سر قبر بیاید و رو به قبله کند و دعا نماید.
پنجم. زیارت کردن به روشى که سفارش شده است (رعایت اعمالِ وارد شده در احادیث و پرهیز از اعمال سلیقه). سلام دادن و حضور پیدا کردن در حرم، براى زیارت، کافى است.
ششم. خواندن دو رکعت نماز، پس از زیارت. اگر زائر قبر پیامبر صلى الله علیه و آله است، در روضه نبوى نماز بخواند و اگر زائر یکى از امامان علیهم السلام است، در بالاى سر بخواند. اگر دو رکعت نماز را در مسجد زیارتگاه هم بخواند، جایز است.(4)
روایت شده که زائر، مىتواند هنگام نماز، قبر را در برابرش رو به قبله قرار دهد. نیز مىتواند پشت به قبر هم بخواند، هر چند این کار، شایسته نیست، مگر این که از قبر، فاصله داشته باشد.(5)
هفتم. دعا کردن پس از نماز زیارت، با دعاهاى سفارش شده، و در غیر این صورت، به هر یک از کارهاى دینى و دنیایى که به ذهنش خطور مىکند، دعا کند و
بهتر است دعایش عمومى باشد، که به اجابت، نزدیکتر است.
هشتم. تلاوت آیاتى از قرآن در کنار ضریح و اهداى آن به زیارت شونده. نفع این کار، براى زائر است و باعث تعظیم صاحب قبر مىشود.
نهم. حضور قلب در حدّ توان، در تمام مراحل زیارت، و نیز توبه از گناه و درخواست آمرزش و دور ماندن از گناه.
دهم. احسان به خادمان و محافظان حرم و تکریم و تعظیم آنان؛ چرا که چنین کارى، در واقع، بزرگداشت صاحب قبر که سلام و درود بر او باد است.
البته شایسته است که خادمان و دربانان حرم، اهل خیر و شایستگى و دین و جوانمردى و مدارا و شکیبایى و مهار کننده خشم خود باشند، بر زائران، سخت نگیرند، نیازِ نیازمندان را بر آورند، گمشدهها را، چه غریبه باشند و چه از مجاوران، راهنمایى نمایند و به حالشان رسیدگى کنند.
باید مسئول خادمان، به حال دربانان، رسیدگى کند تا اگر آنان در انجام دادن مسئولیتشان کوتاهى کردند، به آنان تذکّر دهد و اگر تکرار کردند، از آن، بازشان دارد. حتّى اگر در کوتاهى کردنشان حرامى باشد و راه دیگرى براى جلوگیرى نیابد، رواست که از باب امر به معروف و نهى از منکر، آنان را تنبیه نماید.
یازدهم. هر گاه زائر، پس از زیارت، به اقامتگاهش باز گشت، مستحب است تا هنگامى که در آن شهر است، به زیارت برود [و به همان یک زیارت، بسنده نکند] و وقتى که زمان بازگشت به وطنش فرا رسید، با دعاهاى سفارش شده توسّط اهل بیت علیهم السلام، دعا کند و وداع گوید. نیز از خدا بخواهد که بار دیگر [براى زیارت]، باز گردد.
دوازدهم. بایسته است که حال زائر پس از زیارت، بهتر از قبل آن باشد؛ چرا که
اگر زیارت، قبول شده باشد، گناهان را مىریزد.
سیزدهم. وقتى زیارت انجام شد، براى بزرگداشت حرمت حرم و حفظ شدّت اشتیاق، با شتاب، از محل، خارج شود.
روایت شده که زائر، به پشت، حرکت کند تا دور شود و از دیدهها پنهان گردد.(6)
چهاردهم. به نیازمندان حاضر در بُقعه، صدقه بدهد که صدقه در چنین جایى، چند برابر شمرده مىشود؛ بخصوص به ذُرّیه پاک پیامبر خدا صلى الله علیه و آله.(7)
1) [این مطلب، اقتباسى است از کتاب الدروس، نوشته جمال الدین محمّد بنمکّى عاملى، معروف به شهید اوّل (م 751 ق). نیز ر. ک: ج 10 ص 432 (در آمد/ مُهمترین آداب زیارت امام حسین علیه السلام).].
2) المقنعة: ص 494.
3) وسائل الشیعة: ج 10 ص 267 ش 2. نیز، ر. ک: ص 265 (فصل نهم/ زیارتهاى ویژه ف سید الشهدا علیه السلام/ زیارت هشتم) و ص 271 (زیارت دهم).
4) ازدیرباز، چنین بوده که بخشى از فضاى پیرامون مرقد مطهّر را به عنوان مسجد مىساختهاند. منظور از مسجد زیارتگاه، همین بخش از حرم است که همه احکام و ویژگىهاى مسجد را دارد.
5) وسائل الشیعة: ج 3 ص 455 ش 4.
6) کامل الزیارات: ص 440 ش 670. نیز، ر. ک: ص 291 (فصل نهم/ زیارتهاى امام علیه‌السلام و یارانش/ زیارت دوم) و ج 12 ص 193 (فصل دوازدهم/ زیارت امام در عید فطر و قربان).
7) الدروس: ج 2 ص 22، بحار الأنوار: ج 100 ص 134.
