از نظر اسلام، انسان، پس از مرگ نیز داراى حیات برزخى است. از این رو، زیارت اموات، دیدار با بدنهاى پوسیده و بىجان نیست؛ بلکه زیارت ارواحى است که در عالم برزخ، زندگى مىکنند و از دیدار با آنها، شاد مىگردند و ارتباط با آنان، عبرتآموز، و در زندگى مادّى و معنوى انسان، مؤثّر است. برترین شاگرد مکتب خاتم الأنبیا، امام على علیه السلام، در باره برخى از آثار و برکات زیارت اموات، چنین مىفرماید:
زوروا مَوتاکُم؛ فَإِنَّهُم یَفرَحونَ بِزِیارَتِکُم، وَ لیَطلُبِ الرَّجُلُ حاجَتَهُ عِندَ قَبرِ أبیهِ وَ امِّهِ بَعدَ ما یَدعو لَهُما.(1)
به زیارت مردگانتان بروید، که آنها با زیارت شما خوشحال مىشوند. انسان، در نزد قبر پدر و مادرش، پس از آن که برایشان دعا کرد، حاجتش را بخواهد.
سیره پیامبر خدا صلى الله علیه و آله(2) نیز گواه اهمّیت زیارت اموات و تشویق بر این کار مفید و
سازنده است. در صحیح مسلم آمده:
کانَ رَسولُ اللّهِ صل الله علیه‌السلام کُلَّما کانَ لَیلَتُها [أى لیلة عائِشَةَ] مِن رَسولِ اللّهِ صل الله علیه‌السلام یَخرُجُ مِن آخِرِ اللَّیلِ إلَى البَقیعِ فَیقولُ: السَّلامُ عَلَیکُم دارَ قَومٍ مُؤمِنینَ، وَ آتاکُم ما توعَدونَ غَدا مُؤَجَّلونَ، وَ إنّا إن شاءَ اللّهُ بِکُم لاحِقونَ. اللّهمَّ اغفِر لِأَهلِ بَقیعِ الغَرقَدِ.(3)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله، در آن شبهایى که [از میان همسرانش] نوبت با عایشه بود، در اواخر شب، از خانه خارج مىشد و به بقیع مىرفت و مىفرمود: «سلام بر شما، خانه گروه مؤمنان! آنچه وعده داده شدید، در فردایى تعیین شده، به شما داده شد. ما هم به شما مىپیوندیم، إن شاء اللّه! خداوندا! اهل بقیع غَرقَد(4) را بیامرز».
گزارش شده که امام على علیه‌السلام نیز در بازگشت از جنگ صِفّین، هنگام نزدیک شدن به گورستان کوفه، خطاب به اهل قبور، فرمود:
یا أهلَ الدِّیارِ الموحِشَةِ، وَالمَحالِّ المُقفِرَةِ، وَالقُبورِ المُظلِمَةِ، یا أهلَ التُّربَةِ، یا أهلَ الغُربَةِ، یا أهلَ الوَحدَةِ، یا أهلَ الوَحشَةِ، أنتُم لَنا فَرَطٌ سابِقٌ، وَ نَحنُ لَکُم تَبَعٌ لاحِقٌ، أمَّا الدّورُ فَقَد سُکِنَت، وَ أمّا الأَزواجُ فَقَد نُکِحَت، وَ أمَّا الأَموالُ فَقَد قُسِّمَت، هذا خَبَرُ ما عِندَنا، فَما خَبَرُ ما عِندَکُم؟
آن گاه به یارانش رو کرد و فرمود:
أما لَو اذِنَ لَهُم فِى الکَلامِ لَأَخبَروکُم أنَّ خَیرَ الزّادِ التَّقوى.(5)
اى ساکنان خانههاى وحشت، و مکانهاى خالى، و گورهاى تاریک!
اى خاکنشینان! اى غریبان! اى تنهایان! اى وحشتزدگان! شما بر ما پیشى گرفتید، و ما در پىِ شما به شما مىپیوندیم. امّا خانهها، مسکن دیگران شدند. امّا همسران، به همسرى دیگران در آمدند. امّا ثروتها، تقسیم شدند. این، خبرى است که پیش ماست. پیش شما چه خبر؟
بدانید که اگر اجازه سخن گفتن داشتند، به شما خبر مىدادند که: «بهترین توشه، پرهیزگارى است».
1) الخصال: ص 618 ح 10، الکافى: ج 3 ص 230 ح 10، بحار الأنوار: ج 10 ص 97 ح 1.
2) روایاتى که دلالت بر جواز و استحباب زیارت قبور دارند، در منابع اهل سنّت، فراواناند. براى نمونه، ر. ک: صحیح مسلم: ج 2 ص 671 ح 105 و 106 و 107، سنن أبى داوود: ج 3 ص 218 ح 3234 و 3225، سنن ابن ماجة: ج 1 ص 500 ح 1570 و ص 501 ح 1571، السنن الکبرى: ج 4 ص 131 ح 7207. بر پایه این روایات معتبر، اهل سنّت، مانند پیروان اهل بیت علیه‌السلام معتقد به استحباب زیارت قبورند. تنها فرقه وهّابیت است که با شبهه هاى واهى، زیارت قبور را زیر سؤال مىبرد.
3) صحیح مسلم: ج 2 ص 669 ح 102. نیز، ر. ک: سنن النسائى: ج 4 ص 93، السنن الکبرى: ج 4 ص 132 ح 7210.
4) بقیع غَرقَد: دشت خاربُن؛ جاى خارگیاه. نام قدیم قبرستان بقیع (ر. ک: لغتنامه دهخدا: ذیل «بقیع» و «غرقد»). م.
5) نهج البلاغه: حکمت 130.
