15 / 1
الحث على زیارته من بعید
3333. الکافی عن ابن أبی عمیر عمّن رواه عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام: إذا بَعُدَت بِأَحَدِکُمُ الشُّقَّةُ ونَأَت(1) بِهِ الدّارُ، فَلیَعلُ أعلى مَنزِلِهِ وَلیُصَلِّ رَکعَتَینِ وَلیُؤمِ بِالسَّلامِ إلى قُبورِنا؛ فَإِنَّ ذلِکَ یَصِلُ إلَینا(2)(3)
3334. کامل الزیارات عن سدیر: قالَ لی أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام: یا سَدیرُ تُکثِرُ مِن زِیارَةِ قَبرِ أبی عَبدِ اللّهِ الحُسَینِ؟ قُلتُ: إنَّهُ(4) مِنَ الشُّغُلِ.
15 / 1
تشویق به زیارت امام علیه‌السلام از راه دور
3333. الکافى به نقل از ابن ابى عُمَیر، از کسى که از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده است: هنگامى که هر یک از شما، دور مىافتد و خانهاش [تا مرقد ما] فاصله بسیار دارد، به بالاى خانهاش برود و دو رکعت نماز بگزارد و با اشاره به قبرهایمان، سلام بدهد که آن، به ما مىرسد.(5)
3334. کامل الزیارات به نقل از سَدیر: امام صادق علیه‌السلام به من فرمود: «اى سَدیر! قبر حسین علیه‌السلام را بسیار زیارت مىکنى؟».
گفتم: [نه؛](6) چون گرفتارم.
فَقالَ: ألا اعَلِّمُکَ شَیئا إذا أنتَ فَعَلتَهُ کَتَبَ اللّهُ لَکَ بِذلِکَ الزِّیارَةَ؟.
فَقُلتُ: بَلى جُعِلتُ فِداکَ!
فَقالَ لی: اغتَسِل فی مَنزِلِکَ وَاصعَد إلى سَطحِ دارِکَ، و أشِر إلَیهِ بِالسَّلامِ، یُکتَب لَکَ بِذلِکَ الزِّیارَةُ.(7)
3335. الکافی عن سدیر: قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام: یا سَدیرُ تَزورُ قَبرَ الحُسَینِ علیه‌السلام فی کُلِّ یَومٍ؟ قُلتُ: جُعِلتُ فِداکَ! لا، قالَ: فَما أجفاکُم!
قالَ: فَتَزورونَهُ فی کُلِّ جُمعَةٍ؟ قُلتُ: لا.
قالَ: فَتَزورونَهُ فی کُلِّ شَهرٍ؟ قُلتُ: لا.
قالَ: فَتَزورونَهُ فی کُلِّ سَنَةٍ؟ قُلتُ: قَد یَکونُ ذلِکَ.
قالَ: یا سَدیرُ، ما أجفاکُم لِلحُسَینِ علیه السلام! أما عَلِمتَ أنَّ للّهِ عَزَّ وجَلَّ ألفَی ألفِ مَلَکٍ شُعثٍ غُبرٍ یَبکونَ ویَزورونَ لا یَفتُرونَ، وما عَلَیکَ یا سَدیرُ أن تَزورَ قَبرَ الحُسَینِ علیه‌السلام فی کُلِّ جُمعَةٍ خَمسَ مَرّاتٍ وفی کُلِّ یَومٍ مَرَّةً؟
قُلتُ: جُعِلتُ فِداکَ! إنَّ بَینَنا وبَینَهُ فَراسِخَ کَثیرَةً.
فَقالَ لی: اصعَد فَوقَ سَطحِکَ، ثُمَّ تَلتَفِتُ یَمنَةً ویَسرَةً(8)، ثُمَّ تَرفَعُ رَأسَکَ إلَى السَّماءِ، ثُمَّ انحو(9) نَحوَ القَبرِ، وتَقولُ: السَّلامُ عَلَیکَ یا أبا عَبدِ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیکَ ورَحمَةُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ(10)، تُکتَبُ لَکَ زَورَةٌ، وَالزَّورَةُ حُجَّةٌ وعُمرَةٌ.
امام علیه‌السلام فرمود: «آیا چیزى به تو نیاموزم که چون آن را انجام دهى، خداوند، به خاطر آن، برایت زیارت مىنویسد؟».
گفتم: چرا؛ فدایت شوم!
امام علیه‌السلام به من فرمود: «در خانهات، غسل کن و به بام خانهات برو و با اشاره به او، سلام کن که برایت، زیارت نوشته مىشود».
3335. الکافى به نقل از سَدیر: امام صادق علیه‌السلام فرمود: «اى سَدیر! قبر حسین علیه‌السلام را در هر روز، زیارت مىکنى؟».
گفتم: فدایت شوم، نه!
فرمود: «چه قدر جفاکارید!».
فرمود: «او را هفتهاى یک بار، زیارت مىکنید؟».
گفتم: نه.
فرمود: «در هر ماه، چه طور؟».
گفتم: نه.
فرمود: «در هر سال، چه؟».
گفتم: گاه، چنین مىشود.
فرمود: «اى سَدیر! چه قدر به حسین علیه‌السلام جفا مىکنید! آیا نمىدانى که خداى عزوجل، دو هزار هزار فرشته پریشان غبارآلود دارد که مىگِریند و زیارت مىکنند و خسته نمىشوند. چه مىشود اى سَدیر که قبر حسین علیه‌السلام را در هر هفته، پنج بار و در هر روز، یک بار، زیارت کنى؟».
گفتم: فدایت شوم! میان ما و او فرسنگها راه است.
امام علیه‌السلام به من فرمود: «به بالاى بام خانهات برو. سپس به راست و چپ(11)، توجّه کن و آن گاه، سرت را به سوى آسمان، بالا ببر و به سوى قبر حسین علیه‌السلام رو کن و بگو: «سلام بر تو، اى ابا عبد اللّه! سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد!».(12) برایت، یک زیارت نوشته مىشود و زیارت، [معادل] یک حج و عمره است».
قالَ سَدیرٌ: فَرُبَّما فَعَلتُ فِی الشَّهرِ أکثَرَ مِن عِشرینَ مَرَّةً.(13)
3336. الکافی عن الحسین بن ثویر: کُنتُ أنَا ویونُسُ بنُ ظَبیانَ وَالمُفَضَّلُ بنُ عُمَرَ و أبو سَلَمَةَ السَّرّاجُ جُلوسا عِندَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام، وکانَ المُتَکَلِّمُ مِنّا یونُسَ وکانَ أکبَرَنا سِنّا، فَقالَ لَهُ: جُعِلتُ فِداکَ … إنّی کَثیرا ما أذکُرُ الحُسَینَ علیه السلام، فَأَیَّ شَیءٍ أقولُ؟
فَقالَ: قُل: صَلَّى اللّهُ عَلَیکَ یا أبا عَبدِ اللّهِ، تُعیدُ ذلِکَ ثَلاثا! فَإِنَّ السَّلامَ یَصِلُ إلَیهِ مِن قَریبٍ ومِن بَعیدٍ.(14)
بیان
قال العلّامة المجلسی قدسسره: أقول: قال الشهید رحمهالله فی الذکرى: قال ابن زهرة رحمهالله: من زار وهو مقیم فی بلده، قدّم الصلاة ثمّ زار عقیبها.
وقال رحمهالله فی الدروس: یستحبّ زیارة النبیّ والأئمّة صلّى اللّه علیهم کلّ یوم جمعة ولو من البعد، وإذا کان على مکان عال کان أفضل.
أقول: لا یبعد القول بالتخییر للبعید بین تقدیم الصلاة وتأخیرها لورود الروایة بهما کما عرفت، وما ذکره رحمهالله من جواز الزیارة فی أیّ مکان تیسّر وإن لم یکن موضعا عالیا لا یخلو من قوّة، لعمومات بعض ما مرّ من الأخبار، وإن کان الأفضل والأحوط إیقاعها فی سطح عال أو صحراء.(15)
[پس از آن،] گاه در یک ماه، بیش از بیست بار، آن را به انجام مىرساندم.
3336. الکافى به نقل از حسین بن ثُوَیر: من و یونس بن ظَبیان، مُفضّل بن عمر و ابو سَلَمه سَرّاج، نزد امام صادق علیه‌السلام نشسته بودیم و یونس که از همه ما مسنتر بود، سخنگویمان بود. او به امام علیه‌السلام گفت: فدایت شوم! … من امام حسین علیه‌السلام را خیلى یاد مىکنم. چه چیزى بگویم؟
فرمود: «بگو: «خدا بر تو درود فرستد، اى ابا عبد اللّه!». سه بار، این را مىگویى، که سلام، از دور و نزدیک، به او مىرسد».
توضیح
علّامه مجلسى مىگوید:
شهید در الذکرى گفته است که: «ابن زهره مىگوید: هر کس در سرزمین خود، مقیم است و زیارت مىکند، نماز را پیش بیندازد و در پى آن، زیارت کند» و در الدروس گفته است: «زیارت پیامبر صلى الله علیه و آله و امامان علیهم السلام در روز جمعه، هر چند از دور، مستحب است و اگر بر جایى مرتفع باشد، بهتر است».
مىگویم: دور نیست که بگوییم: زیارت کننده از راه دور، میان مقدّم کردن نماز یا تأخیر انداختن آن، به دلیل ورود روایت براى هر دو، مخیّر است و جواز زیارت در هر جاى ممکن، حتّى اگر مرتفع نباشد، به دلیل برخى احادیث عام و فراگیرى که گذشت، خالى از قوّت نیست، هر چند بهتر و محتاطانهتر، آن است که در جایى مرتفع یا صحرا، انجام شود.
15 / 2
زیارته من بعید بروایة کامل الزیارات
3337. کامل الزیارات عن البرقی عن أبیه رفعه: دَخَلَ حَنانُ بنُ سَدیرٍ الصَّیرَفِیُّ عَلى أبی عَبدِ اللّهِ علیه‌السلام وعِندَهُ جَماعَةٌ مِن أصحابِهِ فَقالَ:
یا حَنانَ بنَ سَدیرٍ! تَزورُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه‌السلام فی کُلِّ شَهرٍ مَرَّةً؟ قالَ: لا.
قالَ: فَفی کُلِّ شَهرَینِ مَرَّةً؟ قالَ: لا.
قالَ: فَفی کُلِّ سَنَةٍ مَرَّةً؟ قالَ: لا.
قالَ: ما أجفاکُم لِسَیِّدِکُم! فَقالَ: یَابنَ رَسولِ اللّهِ! قِلَّةُ الزّادِ وبُعدُ المَسافَةِ.
قالَ: ألا أدُلُّکُم عَلى زِیارَةٍ مَقبولَةٍ وإن بَعُدَ النّائی؟ قالَ: فَکَیفَ أزورُهُ یَابنَ رَسولِاللّهِ؟
قالَ: اغتَسِل یَومَ الجُمُعَةِ أو أیَّ یَومٍ شِئتَ، وَالبَس أطهَرَ ثِیابِکَ، وَاصعَد إلى أعلى مَوضِعٍ فی دارِکَ أوِ الصَّحراءِ، وَاستَقبِلِ القِبلَةَ بِوَجهِکَ(16) بَعدَما تَبَیَّنَ أنَّ القَبرَ هُناکَ،
15 / 2
زیارت امام علیه‌السلام از دور، به روایت «کامل الزیارات»
3337. کامل الزیارات به نقل از بَرقى، از پدرش که حدیث را به یکى از اهل بیت علیهم السلام مىرساند: حَنان بن سَدیر صَیرَفى، بر امام صادق علیه‌السلام وارد شد و گروهى از یارانش نزدش بودند. امام علیه‌السلام فرمود: «اى حنان بن سدیر! ابا عبد اللّه الحسین علیه‌السلام را در هر ماه، زیارت مىکنى؟». گفت: نه.
فرمود: «در هر دو ماه، یک بار، چه؟». گفت: نه.
فرمود: «در هر سال، یک بار، چه طور؟». گفت: نه.
فرمود: «چه قدر بر سَرورتان جفا مىکنید!».
سدیر گفت: اى فرزند پیامبر خدا! کمىِ توشه و دورى راه [نمىگذارد].
فرمود: «آیا شما را به زیارتى مقبول، راهنمایى کنم، حتّى اگر زیارت کننده، دور باشد؟».
سدیر گفت: چگونه او را زیارت کنم، اى فرزند پیامبر خدا؟
فرمود: «روز جمعه، یا هر روزى که خواستى، غسل کن و پاکترین جامههایت را بپوش و به بالاترین جاى خانهات یا بیابان برو و پس از آن که سمت قبر برایت روشن شد، رو به قبله کن(17) که خداوند تبارک وتعالى مىفرماید: «به هر کجا رو کنید، روى
یَقولُ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالى: «فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ»(18) ثُمَّ تَقولُ:
السَّلامُ عَلَیکَ یا مَولایَ وَابنَ مَولایَ وسَیِّدی وَابنَ سَیِّدی، السَّلامُ عَلَیکَ یا مَولایَ، یا قَتیلُ ابنَ القَتیلِ الشَّهیدُ ابنَ الشَّهیدِ، السَّلامُ عَلَیکَ ورَحمَةُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ.
أنَا زائِرُکَ یَابنَ رَسولِ اللّهِ بِقَلبی ولِسانی وجَوارحِی، وإن لَم أزُرکَ بِنَفسی وَالمُشاهَدَةِ لِقُبَّتِکَ.
فَعَلَیکَ السَّلامُ یا وارِثَ آدَمَ صَفوَةِ اللّهِ، ووارِثَ نوحٍ نَبِیِّ اللّهِ، ووارِثَ إبراهیمَ خَلیلِ اللّهِ، ووارِثَ موسى کَلیمِ اللّهِ، ووارِثَ عیسى روحِ اللّهِ، ووارِثَ مُحَمَّدٍ حَبیبِ اللّهِ ونَبِیِّهِ ورَسولِهِ، ووارِثَ عَلِیٍّ أمیرِ المُؤمِنینَ وَصِیِّ رَسولِ اللّهِ وخَلیفَتِهِ، ووارِثَ الحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ وَصِیِّ أمیرِ المُؤمِنینَ، لَعَنَ اللّهُ قاتِلیکَ، وجَدَّدَ عَلَیهِمُ العَذابَ فی هذِهِ السّاعَةِ وفی کُلِّ ساعَةٍ.
أنَا یا سَیِّدی مُتَقَرِّبٌ إلَى اللّهِ جَلَّ وعَزَّ وإلى جَدِّکَ رَسولِ اللّهِ، وإلى أبیکَ أمیرِ المُؤمِنینَ، وإلى أخیکَ الحَسَنِ، وإلَیکَ یا مَولایَ، فَعَلَیکَ السَّلامُ ورَحمَةُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ بِزِیارَتی لَکَ بِقَلبی ولِسانی وجَمیعِ جَوارِحی، فَکُن یا سَیِّدی شَفیعی لِقَبولِ ذلِکَ مِنّی، و أنَا بِالبَراءَةِ مِن أعدائِکَ وَاللَّعنَةِ لَهُم وعَلَیهِم أتَقَرَّبُ بِذلِکَ إلَى اللّهِ وإلَیکُم أجمَعینَ، فَعَلَیکَ صَلَواتُ اللّهِ ورِضوانُهُ ورَحمَتُهُ.
ثُمَّ تَتَحَوَّلُ عَلى یَسارِکَ قَلیلًا، وتُحَوِّلُ وَجهَکَ إلى قَبرِ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیهما السلام وهُوَ عِندَ رِجلِ أبیهِ، وتُسَلِّمُ عَلَیهِ مِثلَ ذلِکَ، ثُمَّ ادعُ اللّهَ بِما أحبَبتَ مِن أمرِ دینِکَ ودُنیاکَ.
خدا، آن جاست». سپس مىگویى:
سلام بر تو، اى مولا و فرزند مولاى من و سَرور و فرزند سَرور من! سلام بر تو، اى مولاى من، اى کُشته شده فرزند کشته شده! شهید فرزند شهید! سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد!
من، زائر تو هستم اى فرزند پیامبر خدا با دل و زبان و اعضایم، هر چند خودم، نزد تو نیامدهام و گنبدت را نمىبینم.
بر تو سلام، اى وارث آدم، برگزیده خدا، و وارث نوح، پیامبر خدا، و وارث ابراهیم، خلیل خدا، و وارث موسى، همسخن خدا، و وارث عیسى، روح خدا، و وارث محمّد، حبیب خدا و پیامبر و فرستادهاش، و وارث على، امیر مؤمنان، وصىّ پیامبر خدا و جانشینش، و وارث حسن بن على، وصىّ امیر مؤمنان! خداوند، قاتلانت را بکُشد و اکنون و همیشه، عذابشان را تجدید کند.
من اى سَرورم، به خداى جلیل عزیز، و به جدّت، فرستاده خدا، به پدرت امیر مؤمنان، برادرت حسن، و به تو اى مولاى من تقرّب مىجویم. سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد! من، تو را اى سَرورم با دل و زبان و همه اعضایم، زیارت مىکنم [و از تو مىخواهم] که شفیع من در پذیرش این زیارت باشى. من با بیزارى جستن از دشمنانت و لعنت خواستن بر ایشان، به خدا و همه شما تقرّب مىجویم. بر تو، درودها و خشنودى و رحمت خدا باد!
آن گاه، اندکى به سمت چپ مىچرخى و رو به قبر على اکبر مىکنى که نزد پاهاى پدرش است و مانند آن [که براى پدرش به جا آوردى] بر او سلام مىدهى. سپس آنچه را از امور دین یا دنیایت که دوست دارى، در دعایت از خدا بخواه.
ثُمَّ تُصَلّی أربَعَ رَکَعاتٍ، فَإِنَّ صَلاةَ الزِّیارَةِ ثَمانٌ أو سِتٌّ أو أربَعٌ أو رَکعَتانِ، و أفضَلُها ثَمانٌ، ثُمَّ تَستَقبِلُ القِبلَةَ نَحوَ قَبرِ أبی عَبدِ اللّهِ علیه‌السلام وتَقولُ:
أنَا مُوَدِّعُکَ یا مَولایَ وَابنَ مَولایَ، ویا سَیِّدی وَابنَ سَیِّدی، ومُوَدِّعُکَ یا سَیِّدی وَابنَ سَیِّدی یا عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ، ومُوَدِّعُکُم یا ساداتی یا مَعاشِرَ الشُّهَداءِ، فَعَلَیکُم سَلامُ اللّهِ ورَحمَتُهُ ورِضوانُهُ وبَرَکاتُهُ.(19)
15 / 3
زیارته من بعید بروایة مصباح المتهجد
3338. مصباح المتهجّد: رُوِیَ عَنِ الصّادِقِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام أنَّهُ قالَ: مَن أرادَ أن یَزورَ قَبرَ رَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله، وقَبرَ أمیرِ المُؤمِنینَ وفاطِمَةَ وَالحَسَنِ وَالحُسَینِ وقُبورَ الحُجَجِ علیهم السلام وهُوَ فی بَلَدِهِ، فَلیَغتَسِل فی یَومِ الجُمُعَةِ، وَلیَلبَس ثَوبَینِ نَظیفَینِ، وَلیَخرُج إلى فَلاةٍ(20) مِنَ الأَرضِ، ثُمَّ یُصَلّی أربَعَ رَکَعاتٍ یَقرَأُ فیهِنَّ ما تَیَسَّرَ مِنَ القُرآنِ، فَإِذا تَشَهَّدَ وسَلَّمَ، فَلیَقُم مُستَقبِلَ القِبلَةِ، وَلیَقُل:
السَّلامُ عَلَیکَ أیُّهَا النَّبِیُّ ورَحمَةُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ، السَّلامُ عَلَیکَ أیُّهَا النَّبِیُّ المُرسَلُ، وَالوَصِیُّ المُرتَضى، وَالسَّیِّدَةُ الکُبرى، وَالسَّیِّدَةُ الزَّهراءُ، وَالسِّبطانِ المُنتَجَبانِ، وَالأَولادُ وَالأَعلامُ، وَالامَناءُ المُنتَجَبونَ المُستَخزَنونَ، جِئتُ
پس از آن، چهار رکعت نماز (دو نماز دو رکعتى) مىخوانى که نماز زیارت، هشت، شش، چهار و یا دو رکعت است و بهتر از همه، نماز هشت رکعتى است. سپس به سوى قبر ابا عبد اللّه الحسین علیه‌السلام و رو به قبله، مىگویى:
اى مولاى من و فرزند مولاى من! اى سَرور من و فرزند سَرور من! با تو وداع مىکنم، و اى سَرور من و فرزند سَرور من، على اکبر! با تو نیز وداع مىکنم.
اى سَروران من! اى شهیدان! با شما هم وداع مىکنم. بر شما سلام و رحمت و خشنودى و برکات خدا باد!».
15 / 3
زیارت امام علیه‌السلام از دور، به روایت «مصباح المتهجد»
3338. مصباح المتهجّد: از امام جعفر صادق علیه‌السلام روایت شده که فرمود: «هر کس مىخواهد قبر پیامبر خدا صلى الله علیه و آله، قبر امیر مؤمنان، فاطمه، حسن، حسین و قبرهاى دیگر حجّتهاى خدا علیهم السلام را در همان سرزمین خود، زیارت کند، روز جمعه، غسل کند و دو جامه تمیز بپوشد و به زمین فراخى بیاید و چهار رکعت نماز بگزارد و در آنها، هر چه از قرآن که برایش میسّر بود، بخواند و چون تشهّد و سلام داد، رو به قبله بِایستد و بگوید:
سلام بر تو، اى پیامبر، و نیز رحمت و برکات خدا نثارت باد! سلام بر تو، اى پیامبر فرستاده شده، و [بر على] وصىّ پسندیده و سَرور [زنان، فاطمه] کبرا و سیّده زهرا و دو نواده برگزیده، و فرزندان و بزرگان، امینان منتخب و ذخیره! از همه
انقِطاعا إلَیکُم وإلى آبائِکُم ووَلَدِکُمُ الخَلَفِ عَلى بَرَکَةِ الحَقِّ(21)، فَقَلبی لَکُم مُسَلِّمٌ، ونُصرَتی لَکُم مُعَدَّةٌ حَتّى یَحکُمَ اللّهُ بِدینِهِ، فَمَعَکُم مَعَکُم لا مَعَ عَدُوِّکُم، إنّی لَمِنَ القائِلینَ بِفَضلِکُم، مُقِرٌّ بِرَجعَتِکُم، لا انکِرُ للّهِ قُدرَةً ولا أزعُمُ إلّا ما شاءَ اللّهُ، سُبحانَ اللّهِ ذِی المُلکِ وَالمَلَکوتِ، یُسَبِّحُ اللّهَ بِأَسمائِهِ جَمیعُ خَلقِهِ، وَالسَّلامُ عَلى أرواحِکُم و أجسادِکُم، وَالسَّلامُ عَلَیکُم ورَحمَةُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ.
وفی رِوایَةٍ اخرى: افعَل ذلِکَ عَلى سَطحِ دارِکَ.(22)
بُریدهام و با برکت حق، به سوى شما، پدرانتان و فرزندان خَلَفتان آمدهام. دلم در برابر شما، تسلیم و یارىام براى شما آماده است، تا خداوند به آیین خود، حکم کند. با شما هستم؛ با شما، نه با دشمن شما. من، از معتقدان به فضیلت شما و اقرار کننده به بازگشت شما هستم. قدرت خدا را انکار نمىکنم و چیزى نمىگویم، جز آنچه خدا بخواهد. منزّه است خداى صاحب مُلک و ملکوت! همه آفریدههاى خدا، او را با نامهایش تسبیح مىگویند. سلام بر روحها و پیکرهایتان! سلام و رحمت و برکات خدا بر شما باد!».
و در روایتى دیگر [آمده است]: «این کار را بر بام خانهات انجام بده».
1) نَأَیْتُ: أی بَعُدتُ (الصحاح: ج 6 ص 2499 «نأى»).
2) قال الشیخ الطوسی قدسسره فی تهذیب الأحکام ذیل الخبر: وتسلّم على الأئمّة من بعید کما تسلّم علیهم من قریب، غیر أنّک لا یصحّ أن تقول: «أتیتک زائرا» بل تقول فی موضعه: «قصدت بقلبی زائرا إذ عجزت عن حضور مشهدک، ووجّهت إلیک سلامی لعلمی بأنّه یبلغک صلّى اللّه علیک، فاشفع لی عند ربّک جلّ وعزّ»، وتدعو بما أحببت.
3) الکافی: ج 4 ص 587 ح 1، تهذیب الأحکام: ج 6 ص 103 ح 179، کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 2 ص 599 ح 3202 عن هشام، المقعنة: ص 490، کامل الزیارات: ص 480 ح 733 و ص 483 ح 738، بحار الأنوار: ج 101 ص 365 ح 1 و ص 367 ح 8 و ص 370 ح 13.
4) قال العلّامة المجلسی قدسسره: قوله: «قلت إنّه» أی ترک الإکثار المفهوم من سکوته عن الجواب (بحار الأنوار: ج 101 ص 367).
5) شیخ طوسى در تهذیب الأحکام در ذیل حدیث، گفته است: همان گونه که از نزدیک برائمه علیهم السلام سلام مىکنى، از دور بر آنها سلام کن؛ امّا درست نیست که [در سلام خود] بگویى: «به قصد زیارت تو به محضرت آمدم»؛ بلکه به جاى آن مىگویى: «با دلم قصد زیارت تو کردم؛ زیرا ناتوان از شرفیابى به محضرت هستم، و سلامم را به جانب تو فرستادم؛ زیرا مىدانم که به تو که درودهاى خدا بر تو باد مىرسد. پس در پیشگاه پروردگار جلیل و عزیزت، مرا شفاعت کن» و سپس هر چه دوست داشتى دعا مىکنى.
6) این افزوده را از سیاق پاسخ، بر گرفتهایم؛ چنان که علّامه مجلسى هم بِدان اشاره کرده است.
7) کامل الزیارات: ص 482 ح 737، بحار الأنوار: ج 101 ص 367 ح 7.
8) قال العلّامة المجلسی قدسسره: لا یبعد أن یکون الالتفات یمنة ویسرة إلى جانب الفوق للتقیّة لئلّا یطلع علیه أحد (بحار الأنوار: ج 101 ص 366).
9) کذا فی المصدر، والظاهر: «تنحو» کما فی التهذیب وغیره.
10) فی المزار الکبیر: «السَّلامُ عَلَیکَ یا أبا عبد اللّه، السَّلامُ عَلَیکَ یابن رسول اللّه، السَّلامُ عَلَیکَ ورحمة اللّه وبرکاته».
11) علّامه مجلسى گفته است: بعید نیست که رو کردن به راست و چپو سمت بالا، به منظور تقیّه باشد تا کسى از کار زیارت کننده مطّلع نشود.
12) در المزار الکبیر آمده است، «سلام بر تو، اىابا عبد اللّه! سلام بر تو، اى پسر پیامبر خدا! سلام بر تو و رحمت و برکاتهاى خدا بر تو!».
13) الکافی: ج 4 ص 589 ح 8، تهذیب الأحکام: ج 6 ص 116 ح 205، کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 2 ص 599 ح 3203، کامل الزیارات: ص 481 ح 735 وح 734 نحوه، المزار الکبیر: ص 438 ح 5 ولیس فیه «قال: فتزورونه فی کلّ جمعة؟ قلت: لا، قال: فتزورونه فی کلّ شهر؟ قلت: لا»، بحار الأنوار: ج 101 ص 366 ح 2 5.
14) الکافی: ج 4 ص 575 ح 2، تهذیب الأحکام: ج 6 ص 103 ح 180، المزار للمفید: ص 214 ح 1، کامل الزیارات: ص 362 ح 618، بحار الأنوار: ج 101 ص 370 ح 14 وراجع: ص 373 ح 16.
15) بحار الأنوار: ج 101 ص 370.
16) قال العلّامة المجلسی قدسسره: قوله علیه السلام: «فاستقبل القبلة بوجهک» لعلّه علیه‌السلام إنّما قال ذلِکَ لمن أمکنه استقبال القبر والقبلة معا، ولما ظهر من قوله «بعد ما تبیّن أنّ القبر هنالک» أنّ استقبال القبر أمر لازم وإن لم یکن موافقا للقبلة استشهد بقوله تعالى: «فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ» أی نسبته تعالى إلى جمیع الأماکن على السواء، واستقبال القبر للزائر بمنزلة استقبال القبلة وهو وجه اللّه؛ أی جهته التی أمر الناس باستقبالها فی تلک الحالة والقرینة علیه قوله علیه‌السلام «ثمّ تتحوّل على یسارک» فإنّ قبر علیّ بن الحُسَینِ إنّما یکون على یسار من یستقبل القبر والقبلة معا.ویحتمل أن یکون المراد بالقبلة هنا جهة القبر مجازا، ویحتمل أیضا أن یکون المراد استقبال القبلة على أیّ حال، ویکون المراد بقوله «بعد ما تبیّن أنّ القبر هنالک» تخیّل القبر فی تلک الجهة، والاستشهاد بالآیة بناءً على أنّ المراد بوجه اللّه هُم الأئمّة علیهم السلام ونسبتهم أیضا إلى الأماکن على السویّة لإحاطة علمهم ونورهم بجمیع الآفاق، ویکون التحوّل إلى الیسار؛ لأنّ فی تخیّل القبر للمستقبل یکون قبر علیّ بن الحُسَینِ علیه‌السلام على یسار المستقبل کما إذا کان عند القبر واستقبل القبلة یکون کذلِکَ.ولا یبعد أن یکون القبلة تصحیف القبر، والأظهر هو الوجه الأوّل کما فهمه الشیخ رحمهالله وغیره، وحکموا باستقبال القبر مطلقا وهو الموافق للأخبار الاخر الواردة فی زیارة البعید واللّه یعلم (بحار الأنوار: ج 101 ص 369).
17) علامه مجلسى رحمهالله مىگوید: شاید جمله «رو به قبله کن» را براى کسى گفتهاند که برایش ایستادن رو به قبر و قبله با هم، امکانپذیر است و این از سخن دیگر امام علیه‌السلام که فرمود: «پس از آن که سَمت قبر برایت روشن شد»، معلوم مىشود؛ زیرا این فرمان براى رعایت استقبال قبر است، حتّى اگر موافق قبله نباشد و از این رو، به این سخن خداى متعال: «به هر جا رو کنید، وجه خدا آن جاست» استدلال کرد؛ چون هنگامى که نسبت خداى متعال به همه جا یکسان است، رو به قبر ایستادن زائر، مانند رو به قبله بودن است که همان وجه خداست. قرینه این، سخن دیگر امام علیه‌السلام در توجّه به قبر على اکبر علیه‌السلام است که پس از این مىآید:«سپس به سمت چپت مىگردى»؛ زیرا قبر على اکبر علیه‌السلام بر سمت چپ کسى است که رو به قبر و قبله، ایستاده است.و ممکن است منظور از قبله در این جا، سمت قبر به صورت مَجازى باشد. احتمال دیگر، آن که اصلِ «رو به قبله بودن»، در هر حال است و قبر را به صورت خیالى در سمت قبله تصوّر کنیم و استدلال به آیه را بر این پایه قرار دهیم که منظور از «وجه خدا»، امامان علیهم السلام هستند که نسبت ایشان نیز همه جا یکسان است؛ زیرا علم و نور ایشان، همه عالم را گرفته است و به سمت چپ چرخیدن هم بر اساس همان تصوّر خیالى باشد؛ زیرا اگر رو به قبله باشى و قبر را هم رو به روى خود بپندارى، قبر على اکبر علیه‌السلام بر سمت چپ چنین کسى است، همان گونه که اگر به صورت حقیقى نزد قبر باشد و رو به قبله بِایستد، چنین مىشود.همچنین، بعید نیست که «قبله»، تصحیف «قبر» باشد؛ امّا ظاهرتر از همه، احتمال نخست است، همان گونه که شیخ طوسى و دیگران فهمیدهاند و به استقبال قبر در هر حال، حکم دادهاند و این با روایات دیگرى که در باره زیارت از راه دور رسیده است، سازگار است و البتّه خدا بهتر مىداند.
18) البقرة: 115.
19) کامل الزیارات: ص 483 ح 739، مصباح الزائر: ص 372، مصباح المتهجّد: ص 289 ح 400 وفیه «یستحبّ زیارة أبی عبد اللّه الحُسَینِ بن علیّ علیهما السلام مثل ذلِکَ بعد أن یغتسل ویعلو سطح داره أو فی مفازة من الأرض ویومئ إلیه بالسَّلامُ، ویقول: السَّلامُ عَلَیکَ یا مولای …»، بحار الأنوار: ج 101 ص 367 ح 10.
20) الفَلَاةُ: القفر أو المفازة (القاموس المحیط: ج 4 ص 375 «فلا»).
21) فی المصدر: «حقّ»، وما أثبتناه هو الأنسب کما فی جمال الاسبوع. وفی بحار الأنوار: «الخلق» بدل «الحقّ».
22) مصباح المتهجّد: ص 288 ح 399، جمال الاسبوع: ص 153، بحار الأنوار: ج 100 ص 189 ح 12.
