مختار بن ابی عبیده ثقفی، پنجسال پس از حادثه کربلا و یک سال پس از نهضت توابین، در سال 66 هجری در کوفه قیام کرد. هدف نهضت او خونخواهی حسین «ع» و انتقام از قاتلان شهدای کربلا و جنایتکاران حادثه عاشورا بود.قیام او و خونخواهیاش
موجب خرسندی ائمه بود.از امام باقر «ع» روایت شده که: «لا تسبوا المختار فانه قد قتل قتلتنا و طلب بثارنا».(1) مختار را ناسزا نگویید، چرا که او قاتلان ما را کشت و به خونخواهی ما برخاست.خلاصهای از قیام او (طبق نفس المهموم) چنین است:
مختار، در 14 ربیع الاول سال 66 در کوفه قیام کرد و عبدالله بن مطیع را که کارگزار عبدالله بن زبیر بود بیرون نمود.آغاز قیامشان با شعار «یا منصور امت» و «یا لثارات الحسین» بود. درگیرهای سختی در محلهها و میدانهای کوفه پیش آمد.گروههایی کشته و گروههایی تسلیم شدند و مختار وارد قصر شد و فردایش برای مردم سخنرانی کرد، اشراف کوفه با او بیعت کردند.مختار پس از استیلا بر اوضاع، یکایک قاتلان حسین «ع» رادستگیر میکرد و میکشت. نیروهایی هم به اطراف میفرستاد تا هم بر آن مناطق استیلا یابد و هم جنایتکاران را گرفته و به کیفر رساند.مدتها این تحرکات و دستگیریها و نبرد با مقاومت کنندگان از طرفداران بنی امیه ادامه داشت. مختار موفق شد کسانی چونعمر سعد، شمر، ابن زیاد، خولی، سنان، حرمله، حکیم بن طفیل، منقذ بن مره، زید بن رقاد، زیاد بن مالک، مالک بن بشر، عبدالله بن اسید، عمرو بن حجاج و بسیاری از کسان را که درکربلا دستشان به خون شهدا آلوده بود از دم تیغ گذراند و پیکرشان را بسوزاند و یا در مقابل سگها بیندازد.(2) مختار، سر «ابن زیاد» را به مدینه نزد محمد حنفیه فرستاد، او هم آن سر را پیش امام سجاد «ع» آورد.آن حضرت مشغول غذا خوردن بود.با دیدن این صحنه، سجده شکر به جای آورد و فرمود: «الحمد لله الذی ادرک لی ثاری من عدوی و جزی الله المختار خیرا…».(3) مختار، هجده ماه حکومت کرد (تا 14 رمضان سال 67) و در سن 67 سالگی در درگیری با سپاهیان عبدالله بن زبیر به شهادت رسید.
1) بحار الانوار، ج 45، ص 343.
2) بر گرفته و تلخیص شده از: در کربلا چه گذشت (ترجمه نفس المهموم)، ص 776 به بعد.
3) معالی السبطین، ج 2، ص 260.
