دختر امیرالمؤمنین «ع» و خواهر زینب و حسین «ع».وی در سالهای آخر عمرپیامبر خدا «ص» به دنیا آمد.زنی با فضیلت، فصیح، سخنور و دانا بود.نامش را زینب صغری هم گفتهاند. وی در طول زندگی، شاهد شهادت مظلومانه عترت پیامبر بود.درسال 61 هجری نیز در رکاب سید الشهدا به کربلا آمد و پس از عاشورا، در مدت اسارت نیز با سخنانش عترت رسول خدا را معرفی و ستمهای حکام را افشا میکرد.از جمله وقتی کاروان اسیران را به کوفه وارد کردند، در جمع انبوه حاضران، ام کلثوم به مردم دستور سکوت داد.چون نفسها آرام گرفت و همه ساکت شدند به سخن پرداخت وکوفیان را به خاطر سستی در یاری امام و آلودن دست به خون سید الشهدا ملامت کرد. آغاز خطبهاش چنین است:
«یا اهل الکوفة!سواة لکم، ما لکم خذلتم حسینا و قتلتموه و انتهبتم امواله و ورثتموه و سبیتم نساءه و نکبتموه، فتبا لکم و سحقا!و یلکم اتدرون ای دواه دهتکم…»(1) ای کوفیان! بدا به حال شما. چرا حسین را واگذاشتید و او را کشتید و اموالش را غارت کردید و خانواده اش را به اسارت گرفتید؟ مرگ بر شما، می دانید چه مصیبتی بر شما فرود آمده است؟ و صدای گریه همه برخاست و زنان صورت خراشیدند و موی کندند و مویه کردند.هنگام ورود به شام نیز شمر را طلبید و از او خواست که آنان را از دروازهای وارد کنند که اجتماع کمتری باشد و سرهای شهدا را دورتر نگهدارند تا مردم به تماشای آنها پرداخته، کمتر به چهره اهل بیت پیامبر نگاه کنند.شمر دقیقا بر خلاف خواسته او عمل کرد و اسیران را از دروازه ساعات وارد دمشق کردند.(2) در ایام حضور در دمشق نیز هرگز از بیان حقایق و افشای جنایات امویان کوتاهی نکرد.پس از بازگشت اهل بیت به مدینه نیز، ام کلثوم از کسانی بودکه گزارش این سفر خونین را به مردم میداد.شعر معروف «مدینة
جدنا لا تقبلینا، فبالحسرات و الاحزان جئنا» که هنگام ورود به مدینه خوانده شده از ام کلثوم است.(3) البته بعضی معتقدند ام کلثوم که دختر حضرت فاطمه «ع» بوده، در زمان امام مجتبی «ع» از دنیا رفت. این بانو که نامش در حادثه کربلا مطرح است، از یکی دیگر از همسران امیر المؤمنین است.
1) بحار الانوار، ج 45، ص 112، اعیان الشیعه، ج 3، ص 485.
2) اعیان الشیعه، ج 3، ص 485.
3) تمام شعر که 38 بیت است در «عوالم» جلد امام حسین (ع)، ص 423 آمده است.
