اصحاب شهادت طلب و با وفای سید الشهدا «ع»، نمونه بارز آگاهی، ایمان، شجاعت وفداکاری بودند و فضیلت آنان بیش از آن است که در این مختصر بگنجد.روایاتی در فضیلت یاران امام وارد شده است.(1) خصوصیات آنان نیز در برخی کتب آمده است.(2) مروری بر زیارتنامه های شهدای کربلا، فضیلتهایی چون وفای به عهد، بذل جان در نصرت حجت خدا، وفاداری به امام و… را یاد آور میشود.ویژگیهای افراد جبهه حسینی به تعبیر یکی از پژوهشگران چنین است:
1-اطاعت محض و عاشقانه
2-هماهنگی کامل با رهبری (تا جایی که بدون اجازه نمیجنگیدند).
3-خطر پذیری و شهادت طلبی
4-شجاعت ویژه
5-صباریت و مقاومتجاودانه
6-سازش ناپذیری
7-جدیت، قاطعیت و عزم راسخ
8-خدا بین و خدا خواه
9-از همه چیز بریده و به خدا پیوسته
10-دقیق، منظم، منضبط
11-نهایت رشد و کمال، صلاح (سیاسی، فرهنگی)
12-الگوی عملی دفاع و مقاومت (لکم فی اسوة: امام حسین)
13-باوفاترین و پای بندترین یاران بر پیمان
14-آزادگی (هیهات منا الذلة: امام حسین)
15-فرماندهی ویژه، مدیریت نمونه
16-غنای روحی از ما سوی الله (انطلقوا جمیعا: امام
حسین)
17-شرکت درمیدانهای جنگ سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، نظامی در طفولیت و سنین پایین
18- «کل» بینی نه «جزء» بینی (کل یوم عاشورا… مثلی لا یبایع مثله: امام حسین)
19-سازنده حرکتهای تاریخساز
20-مقاومت و مبارزه نابرابر در تنهایی
21-یقین و بصیرت کامل، شک شکن
22-پافشاری و استقامت در حق با اقلیت، در برابر اکثریت مخالف (لا تستوحشوا فی طریق الهدی لقلة اهله)
23-نقش زن در سرنوشت مبارزات سیاسی، فرهنگی بشریت
24-سپر دین بودن، نه دین سپری
25-اصالت با جهاد اکبر
26-ساختار روحی و جسمیمناسب و هماهنگ با استراتژی عاشورا.(3)
آنان که در رکاب سید الشهدا به فیض شهادت رسیدند، جمعی از بنی هاشم بودند، جمعی از مدینه با آن حضرت آمده بودند، برخی در مکه و طول راه به وی پیوستند، برخی هم از کوفه توانستند به جمع آن حماسه سازان شهید بپیوندند.کسانی هم در راه نهضت حسینی، پیش از عاشورا شهید شدند که آنان نیز جزء اصحاب او به شمار میآیند.تعداد 6 نفر از یاران امام که در کوفه شهید شدند، عبارتند از: عبد الاعلی بن یزید کلبی، عبدالله بنبقطر، عمارة بن صلخب، قیس بن مسهر صیداوی، مسلم بن عقیل و هانی بن عروه.
شهدای بنی هاشم: تعداد 17 نفر از شهدای کربلا که شهادتشان اجماعی است، عبارتند از:
علی بن الحسین الاکبر، عباس بن علی بن ابی طالب، عبدالله بن علی بن ابی طالب، جعفر بنعلی بن ابی طالب، عثمان بن علی بن ابی طالب، محمد بن علی بن ابی طالب، عبدالله بنحسین بن علی، ابو بکر بن حسن بن علی، قاسم بن حسن بن علی، عبدالله بن حسن بن علی، عون بن عبدالله بن جعفر، محمد بن عبدالله بن جعفر، جعفر بن عقیل، عبد الرحمن بن عقیل، عبدالله بن مسلم بن عقیل، عبدالله بن عقیل، محمد بن ابی سعید بن عقیل.(4) نام ده نفر دیگرنیز نقل شده که البته یقینی نیست، آنان عبارتند از: ابو بکر بن علی بن ابی طالب، عبید الله بنعبدالله بن جعفر، محمد بن مسلم بن عقیل، عبدالله بن علی بن ابی طالب، عمر بن علی بنابی طالب، ابراهیم بن علی بن ابی طالب، عمر بن حسن بن علی، محمد بن عقیل و جعفر بن
محمد بن عقیل.(5)
شهدای دیگر: نام کسانی غیر از بنی هاشم که در کربلا در رکاب امام حسین «ع» به شهادترسیدند و توضیح مختصری درباره هر یک، در جای مناسب هر کدام در این کتاب (بهترتیب الفبا) آمده است.در اینجا فهرستی از همه آنان را یکجا بر اساس نقل کتاب «انصار الحسین» میآوریم.
در کتاب یاد شده، دو جدول نام است.یکی نامهایی که در زیارت ناحیه مقدسه و نیزدر منابع دیگری همچون رجال شیخ، یا رجال طبری آمده است.این جدول که نام 82 نفر را در بر دارد چنین است: اسلم ترکی، انس بن حارث کاهلی، انیس بن معقل اصبحی، ام وهب، بریر بن خضیر، بشیر بن عمر حضرمی، جابر بن حارث سلمانی، جبلة بن علیشیبانی، جنادة بن حارث انصاری، جندب بن حجیر خولانی، جون مولی ابو ذر غفاری، جوین بن مالک ضبعی، حبیب بن مظاهر، حجاج بن مسروق، حر بن یزید ریاحی، حلاس بن عمرو راسبی، حنظلة بن اسعد شبامی، خالد بن عمرو بن خالد، زاهر مولیعمرو بن حمق خزاعی، زهیر بن بشر خثعمی، زهیر بن قین بجلی، زید بن معقل جعفی، سالم مولی بنی المدینة کلبی، سالم مولی عامر بن مسلم عبدی، سعد بن حنظله تمیمی، سعد بن عبدالله، سعید بن عبدالله، سوار بن منعم بن حابس، سوید بن عمرو خثعمی، سیف بن حارث بن سریع جابری، سیف بن مالک عبدی، حبیب بن عبدالله نهشلی، شوذبمولی شاکر، ضرغامة بن مالک، عابس بن ابی شبیب شاکری، عامر بن حسان بن شریح، عامر بن مسلم، عبد الرحمان بن عبد الرحمان بن عبدالله ارحبی، عبد الرحمان بن عبد ربهانصاری، عبد الرحمان بن عبدالله بن یزید عبدی، عبید الله بن یزید عبدی، عمران بن کعب، عمار بن ابی سلامه، عمار بن حسان، عمرو بن جناده، عمر بن جندب، عمرو بن خالد ازدی، عمر بن خالد صیداوی، عمرو بن عبدالله جندعی، عمرو بن ضبیعه، عمرو بن قرضه، عمر بنقرضه، عمر بن عبدالله ابو ثمامه صائدی، عمرو بن مطاع، عمیر بن عبدالله مذحجی، قاربمولی الحسین «ع»، قاسط بن زهیر، قاسم بن حبیب، قرة بن ابی قره غفاری، قعنب بن عمر، کردوس بن زهیر، کنانة بن عتیق، مالک بن عبد بن سریع، مجمع بن عبدالله عائذی، مسعود بن حجاج و پسرش، مسلم بن
عوسجه، مسلم بن کثیر، منجح مولی الحسین «ع»، نافع بن هلال، نعمان بن عمرو، نعیم بن عجلان، وهب بن عبدالله، یحیی بن سلیم، یزید بنحصین همدانی، یزید بن زیاد کندی، یزید بن نبیط.
جدول دوم، اسامی کسانی است که در منابع متاخرتری مانند زیارت رجبیه، «مناقب» ابن شهرآشوب، «مثیر الاحزان» یا «لهوف» آمده است که عبارتند از: (29 نفر) ابراهیم بن حصین، ابو عمرو نهشلی، حماد بن حماد، حنظلة بن عمرو شیبانی، رمیث بن عمرو، زائد بن مهاجر، زهیر بن سائب، زهیر بن سلیمان، زهیر بن سلیم ازدی، سلمان بن مضارب، سلیمان بن سلیمان ازدی، سلیمان بن عون، سلیمان بن کثیر، عامر بن جلیده (یا: خلیده)، عامر بن مالک، عبد الرحمان بن یزید، عثمان بن فروه، عمر بن کناد، عبدالله بن ابی بکر، عبدالله بن عروه، غیلان بن عبد الرحمان، قاسم بن حارث، قیس بن عبدالله، مالک بن دودان، مسلم بن کناد، مسلم مولی عامر بن مسلم، منیع بن زیاد، نعمان بن عمرو، یزید بن مهاجر جعفی.
از نظر سن و سال، تعدادی از این شهدا جوان بودند.نام این جوانان شهید در رکاب حسین «ع» از بنی هاشم و دیگران اینهاست: علی اکبر، عباس بن علی، قاسم، عون بن علی، عبدالله بن مسلم، عون و محمد (پسران زینب کبری)، وهب، عمرو بن قرظه، بکیر بن حر، عبدالله بن عمیر، نافع بن هلال، سیف بن حارث، اسلم، عمرو بن جناده، مالک بن عبد و….
ستایش عظیمی را که سید الشهدا «ع» شب عاشورا از یاران خویش کرد، نام آنان را جاویدان و مقامشان را جلوه گر ساخت.آنجا که فرمود: من اصحابی شایسته تر و بهتر ازیاران خود نمیشناسم «فانی لا اعلم اصحابا اولی و لا خیرا من اصحابی و لا اهل بیت ابر و لا اوصل من اهل بیتی، فجزاکم الله عنی جمیعا خیرا».(6) در زیارت ناحیه مقدسه هم امامزمان «ع» به آنان اینگونه سلام داده است: «السلام علیکم یا خیر انصار…».
در توصیف آن شیر مردان عارف، بسیار سخن میتوان گفت.از زبان دشمن هم میتوان حقایق را شناخت.به مردی که روز عاشورا همراه عمر سعد در کربلا شرکت داشته، گفتند: وای بر تو!آیا ذریه رسول خدا «ص» را کشتید؟گفت:… اگر تو شاهد چیزی بودی که ما دیدیم، تو هم همچون ما میکردی.گروهی بر ما تاختند که دستهاشان بر
قبضه شمشیرها بود، همچون شیران خشمگین، سواران را از چپ و راست درهم می نوردیدند و خویش را به کام مرگ میافکندند. نه امان میپذیرفتند، نه علاقه به مال داشتند و نه چیزی میتوانست مانع ورودشان بر برکههای مرگ گردد!اگر اندکی از آنان دست برمیداشتیم، جان همه سپاه را میگرفتند.ای بی مادر، پس میخواستی چه کنیم؟!… (7) برای آشنایی با برخی فضایل آنان، که حواریین امام حسین «ع» بودند، رجوع کنید به «منتخب التواریخ»، ص 245 تا 255 که بیست و شش فضیلت برای آنان بر شمرده است، از جمله: رضایت از خدا، با وفاترین اصحاب، ثبت بودن نامشان در لوح محفوظ، برتر بودن مقامشان از همه شهدا، همت والا با عده کم، توفیق باز گشت به دنیا در عصر رجعت، معروف بودنشان در آسمانها، شوق شهادت در رکاب امام حسین «ع»، یاران واقعی دینخدا، وارستگی و زهد و عبادت، دفن در سرزمین مقدس کربلا و… همین فضیلتهاست که آنان را محبوب دلها ساخته و در دنیا و آخرت، مورد غبطه جهانیانند.قبر شهدای کربلا همه یکجا در حرم سید الشهدا «ع» است.
در راه دوست کشته شدن آرزوی ماست
دشمن اگر چه تشنه به خون گلوی ماست
گردیم دور یار، چو پروانه گرد شمع
چون سوختن در آتش عشق آرزوی ماست
از جان گذشتهایم و به جانان رسیدهایم
در راه وصل، این تن خاکی عدوی ماست
خاموش گشتهایم و فراموش کی شویم
بس این قدر که در همه جا گفتگوی ماست
ما را طواف کعبه بجز دور یار نیست
کز هر طرف رویم، خدا روبروی ماست
1) از جمله در سفینة البحار، ج 2، ص 11.
2) ر.ک: انصار الحسین، الدوافع الذاتیة لانصار الحسین، ابصار العین فی انصار الحسین، فرسان الهیجاء، عنصرشجاعت، اسوههای جاوید، مقاتل الطالبیین، موسوعة المصطفی و العترة، ج 6، ص 201 و… .
3) جزوه «تشکیلات توحیدی عاشورا»، فاطمی پناه، ص 23.
4) انصار الحسین، محمد مهدی شمس الدین، ص 111.
5) همان، ص 117، درباره شهدای عاشورا، از جمله ر.ک: مجله «تراثنا»، شماره 2، مقاله «تسمیة من قتلمع الحسین».
6) مقتل خوارزمی، ج 1، ص 246، لهوف، ص 79.
7) شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 3، ص 263.
