11 / 1
ادب وداع سید الشهداء علیه السلام
3258. کامل الزیارات عن أبی حمزة الثُّمالی عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام: إذا أرَدتَ الوَداعَ بَعدَ فَراغِکَ مِنَ الزِّیاراتِ، فَأَکثِر مِنها مَا استَطَعتَ، وَلیَکُن مُقامُکُ بِالنّینَوى أوِ الغاضِرِیَّةِ،(1) ومَتى أرَدتَ الزِّیارَةَ فَاغتَسِل وزُر زَورَةَ الوَداعِ.
فَإِذا فَرَغتَ مِن زِیارَتِکَ، فَاستَقبِل بِوَجهِکَ وَجهَهُ، وَالتَمِسِ القَبرَ، وقُل:
السَّلامُ عَلَیکَ یا وَلِیَّ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیکَ یا أبا عَبدِ اللّهِ، أنتَ لی جُنَّةٌ مِنَ العَذابِ، وهذا أوانُ انصِرافی عَنکَ، غَیرَ راغِبٍ عَنکَ، ولا مُستَبدِلٍ بِکَ سِواکَ، ولا مُؤثِرٍ عَلَیکَ غَیرَکَ، ولا زاهِدٍ فی قُربِکَ، وجُدتُ بِنَفسی لِلحَدَثانِ، وتَرَکتُ الأَهلَ وَالأَوطانَ، فَکُن لی یَومَ حاجَتی وفَقری وفاقَتی، ویَومَ لا یُغنی عَنّی والِدَیَّ ولا وَلَدی، ولا حَمیمی(2) ولا قَریبی.
أسأَلُ اللّهَ الَّذی قَدَّرَ وخَلَقَ، أن یُنَفِّسَ بِکَ کَربی، و أسأَلُ اللّهَ الَّذی قَدَّرَ عَلَیَ
11 / 1
ادب وداع با سیدالشهدا علیه‌السلام
3258. کامل الزیارات به نقل از ابو حمزه ثُمالى، از امام صادق علیه السلام: هنگامى که پس از فراغت از زیارتها، خواستى خداحافظى کنى، تا مىتوانى [قبل از وداع] بر آنها (زیارتها) بیفزا، و جایت را در نینوا یا غاضریّه(3)، قرار ده، و هر گاه خواستى زیارت کنى، غسل کن و [هنگام وداع، ابتدا] زیارت وداع را به انجام رسان.
و چون زیارتت را به پایان بُردى، رو به روى امام علیه‌السلام بِایست و قبر را بپاى و بگو:
سلام بر تو، اى ولىّ خدا! سلام بر تو، اى ابا عبد اللّه! تو، سپر عذاب منى و اکنون، هنگام بازگشت من است، نه از سرِ روى گرداندن، و نه جاىگزین کردن کس دیگرى به جاى تو، و نه مقدّم داشتن غیر تو بر تو، و نه بىرغبتى به نزدیکى تو، که خود را در معرضِ پیشامدها نهادم و خانه و کاشانه را رها نمودم. مرا در روز نیاز و فقر و بیچارگىام در یاب؛ روزى که پدر و مادرم، فرزندانم، دوستان و خویشانم، هیچ یک، به کار من نمىآیند.
از خدایى که اندازه کرد و آفرید، مىخواهم که به خاطرِ شما، گِره از کارم بگشاید، و از خدایى که دورى از جایت را بر من مقدّر کرده، مىخواهم که این را آخرین دیدار و
فِراقَ مَکانِکَ، أن لا یَجعَلَهُ آخِرَ العَهدِ مِنّی ومِن رَجعَتی، و أسأَلُ اللّهَ الَّذی أبکى عَلَیکَ عَینی أن یَجعَلَهُ سَنَدا لی، و أسأَلُ اللّهَ الَّذی نَقَلَنی إلَیکَ مِن رَحلی(4) و أهلی، أن یَجعَلَهُ ذُخرا لی.
و أسأَلُ اللّهَ الَّذی أرانی مَکانَکَ وهَدانی لِلتَّسلیمِ عَلَیکَ ولِزِیارَتی إیّاکَ، أن یورِدَنی حَوضَکُم، ویَرزُقَنی مُرافَقَتَکُم فِی الجِنانِ مَعَ آبائِکَ الصّالِحینَ، صَلَّى اللّهُ عَلَیهِم أجمَعینَ.
السَّلامُ عَلَیکَ یا صَفوَةَ اللّهِ، السَّلامُ عَلى مُحَمَّدِ بنِ عَبدِ اللّهِ، حَبیبِ اللّهِ وصَفوَتِهِ، و أمینِهِ ورَسولِهِ، وسَیِّدِ النَّبِیّینَ، السَّلامُ عَلى أمیرِ المُؤمِنینَ، وَصِیِّ رَسولِ رَبِّ العالَمینَ، وقائِدِ الغُرِّ المُحَجَّلینَ، السَّلامُ عَلَى الأَئِمَّةِ الرّاشِدینَ المَهدِیّینَ.
السَّلامُ عَلى مَن فِی الحائِرِ مِنکُم، السَّلامُ عَلى مَلائِکَةِ اللّهِ الباقینَ المُقیمینَ المُسَبِّحینَ، الَّذینَ هُم بِأَمرِ رَبِّهِم قائِمونَ، السَّلامُ عَلَینا وعَلى عِبادِ اللّهِ الصّالِحینَ، وَالحَمدُ للّهِ رَبِّ العالَمینَ.
وتَقولُ:
سَلامُ اللّهُ وسَلامُ مَلائِکَتِهِ المُقَرَّبینَ، و أنبِیائِهِ المُرسَلینَ، وعِبادِهِ الصّالِحینَ یَابنَ رَسولِ اللّهِ عَلَیکَ وعَلى روحِکَ وبَدَنِکَ، وعَلى ذُرِّیَّتِکَ ومَن حَضَرَکَ مِن أولِیائِکَ، أستَودِعُکَ اللّهَ و أستَرعیکَ، و أقرَأُ عَلَیکَ السَّلامَ، آمَنّا بِاللّهِ وبِرَسولِهِ، وبِما جاءَ بِهِ مِن عِندِ اللّهِ، اللّهُمَّ اکتُبنا مَعَ الشّاهِدینَ.
بازگشت من، قرار ندهد، و از خدایى که چشمم را بر تو گِریان ساخته، مىخواهم آن را تکیهگاه من قرار دهد، و از خدایى که مرا از خانه و کاشانهام به این جا رسانده، مىخواهم که آن را اندوخته من قرار دهد، و از خدایى که مکان تو را به من نشان داد و مرا به تسلیم شدن در برابر تو و زیارتت ره نمود، مىخواهم که مرا به حوض شما در آورد و همراهى با شما را در بهشت و کنار پدران صالحت که خدا بر همه آنان، درود فرستد، روزىام سازد.
سلام بر تو، اى گزیده خدا! سلام بر محمّد بن عبد اللّه، حبیب خدا و برگزیده او، امین و پیامآورش و سَرور پیامآوران! سلام بر امیر مؤمنان، وصىّ فرستاده خداى جهانیان و پیشواى روسپیدان! سلام بر امامان رهیافته در راه!
سلام بر هر کس از شما که در حائر (کربلا) است! سلام بر فرشتگانِ جاى گرفته و اقامت گُزیده [در حرم حسین] و تسبیحگوى خدا که قیام کننده به فرمان خدا هستند! سلام بر ما و بر بندگان صالح خدا! و ستایش، ویژه خداى جهانیان است».
و مىگویى:
سلام خدا و سلام فرشتگان مقرّبش، پیامبران مُرسَلش و بندگان صالحش اى فرزند پیامبر خدا، بر تو، و بر روح و پیکرت، و بر فرزندان تو و هر کس از اولیایت که در محضرت حاضر است! تو را به خدا مىسپارم و خدا را به مراقبت از تو، فرا مىخوانم و بر تو سلام مىکنم. به خدا، پیامبرش و آنچه از نزد خدا آورده است، ایمان آوردیم. خدایا! ما را جزو گواهان بنویس.
وتَقولُ:
اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ، ولا تَجعَلهُ آخِرَ العَهدِ مِن زِیارَتِی ابنَ رَسولِکَ، وَارزُقنی زِیارَتَهُ أبَدا ما أبقَیتَنی، اللّهُمَّ وَانفَعنی بِحُبِّهِ یا رَبَّ العالَمینَ، اللّهُمَّ ابعَثهُ مَقاما مَحمودا إنَّکَ عَلى کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ.
اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ بَعدَ الصَّلاةِ وَالتَّسلیمِ أن تُصَلِّیَ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ، و أن لا تَجعَلَهُ آخِرَ العَهدِ مِن زِیارَتی إیّاهُ، فَإِن جَعَلتَهُ یا رَبِّ فَاحشُرنی مَعَهُ، ومَعَ آبائِهِ و أولِیائِهِ، وإن أبَقَیتَنی یا رَبِّ فَارزُقنِی العَودَ إلَیهِ، ثُمَّ العَودَ إلَیهِ بَعدَ العَودِ، بِرَحمَتِکَ یا أرحَمَ الرّاحِمینَ.
اللّهُمَّ اجعَل لی لِسانَ صِدقٍ فی أولِیائِکَ، وحَبِّب إلَیَّ مَشاهِدَهُم، اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ، ولا تَشغَلنی عَن ذِکرِکَ بِإِکثارٍ عَلَیَّ مِنَ الدُّنیا تُلهینی عَجائِبُ بَهجَتِها، وتَفتِنّی زَهَراتُ زینَتِها، ولا بِإِقلالٍ یَضُرُّ بِعَمَلی کَدُّهُ، ویَملَأُ صَدری هَمُّهُ، أعطِنی مِن ذلِکَ غِنىً عَن أشرارِ خَلقِکَ، وبَلاغا أنالُ بِهِ رِضاکَ یا رَحمانُ، السَّلامُ عَلَیکُم یا مَلائِکَةَ اللّهِ وزُوّارَ قَبرِ أبی عَبدِ اللّهِ.
ثُمَّ ضَع خَدَّکَ الأَیمَنَ عَلَى القَبرِ مَرَّةً، وَالأَیسَرَ مَرَّةً، و ألِحَّ فِی الدُّعاءِ وَالمَسأَلَةِ، فَإِذا خَرَجتَ فَلا تُوَلِّ وَجهَکَ عَنِ القَبرِ حَتّى تَخرُجَ.(5)
3259. کامل الزیارات عن یوسف الکناسی عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام: إذا أرَدتَ أن تُوَدِّعَ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ علیه‌السلام فَقُل:
السَّلامُ عَلَیکَ ورَحمَةُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ، أستَودِعُکَ اللّهَ و أقرَأُ عَلَیکَ السَّلامَ، آمَنّا بِاللّهِ وبِالرَّسولِ، وبِما جِئتَ بِهِ ودَلَلتَ عَلَیهِ، وَاتَّبَعنَا الرَّسولَ فَاکتُبنا مَعَ
و مىگویى:
خدایا! بر محمّد و خاندان محمّد، درود فرست و آن را آخرین زیارت من از فرزند پیامبرت، قرار مده و زیارت او را تا همیشه بودنم روزىام کن.
خدایا! مرا از محبّت ایشان، بهرهمند کن، اى خداى جهانیان!
خدایا! او را به جایگاه ستوده برسان که تو بر هر کارى، توانایى.
خدایا! از تو مىخواهم بعد از این سلامها و درودها، [باز] بر محمّد و خاندان محمّد، درود فرستى و این را آخرین زیارت او از جانب من قرار ندهى؛ ولى اگر چنین کردى اى پروردگار من، مرا با او، پدران و دوستانش محشور بگردان و اگر مرا باقى گذاردى اى خدا، بازگشت دوباره و دوباره به او را در سایه رحمتت، روزىام کن، اى مهربانترینِ مهربانان!
خدایا! مرا نزد اولیایت، نیکنام بدار و مرقدهایشان را محبوب من بگردان.
خدایا! بر محمّد و خاندان محمّد، درود فرست و مرا از یاد خود، غافل مگردان و به افزون کردن دنیا و سرگرم شگفتىهاى شادىزاى آن و گرفتارِ جلوههاى زیبایش شدن و یا تنگ گرفتن بر من، آن گونه که رنج تحصیلش، به کردارم زیان برساند و دلم از اندیشه آن، پُر شود، مشغول مساز و از دنیا، آن اندازه به من عطا کن که از مردم شرورت، بىنیاز شوم و مرا به رضایت تو برساند، اى [خداى] رحمان! سلام بر شما، اى فرشتگان خدا، زائران قبر ابا عبد اللّه!
پس گونه راستت را یک بار و گونه چپت را نیز یک بار بر قبر مىگذارى و در دعا و درخواست، پافشارى مىکنى و هنگام بیرون رفتن، از قبر روى نمىگردانى تا این که خارج شوى.
3259. کامل الزیارات به نقل از یوسف کُناسى، از امام صادق علیه السلام: هنگامى که خواستى با حسین بن على علیه‌السلام وداع کنى، بگو:
سلام و رحمت و برکات خدا بر تو! تو را به خدا مىسپارم و بر تو سلام مىرسانم. به خدا، پیامبرش و آنچه آوردى و بدان ره نمودى، ایمان آوردیم و از فرستاده[ى
الشّاهِدینَ، اللّهُمَّ لا تَجعَلهُ آخِرَ العَهدِ مِنّا ومِنهُ.
اللّهُمَّ إنّا نَسأَلُکَ أن تَنفَعَنا بِحُبِّهِ، اللّهُمَّ ابعَثهُ مَقاما مَحمودا، تَنصُرُ بِهِ دینَکَ، وتَقتُلُ بِهِ عَدُوَّکَ، وتُبیرُ(6) بِهِ مَن نَصَبَ حَربا لِالِ مُحَمَّدٍ؛ فَإِنَّکَ وَعَدتَهُ ذلِکَ، و أنتَ لا تُخلِفُ المیعادَ، السَّلامُ عَلَیکَ ورَحمَةُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ.
أشهَدُ أنَّکُم شُهَداءُ نُجَباءُ، جاهَدتُم فی سَبیلِ اللّهِ، وقُتِلتُم عَلى مِنهاجِ رَسولِ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَیهِ وآلِهِ وَابنِ رَسولِهِ کَثیرا، أنتُمُ السّابِقونَ وَالمُهاجِرونَ وَالأَنصارُ. أشهَدُ أنَّکُم أنصارُ اللّهِ و أنصارُ رَسولِهِ، فَالحَمدُ للّهِ الَّذی صَدَقَکُم وَعدَهُ، و أراکُم ما تُحِبّونَ، وصَلَّى اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ورَحمَةُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ.
اللّهُمَّ لا تَشغَلنی فِی الدُّنیا عَن شُکرِ نِعمَتِکَ، لا بِإِکثارِ تُلهینی عَجائِبُ بَهجَتِها، وتَفتِنُنی زَهَراتُ زینَتِها، ولا بِإِقلالٍ یَضُرُّ بِعَمَلی کَدُّهُ، ویَمَلَأُ صَدری هَمُّهُ، أعطِنی مِن ذلِکَ غِنىً عَن شِرارِ خَلقِکَ، وبَلاغا أنالُ بِهِ رِضاکَ یا أرحَمَ الرّاحِمینَ، وصَلَّى اللّهُ عَلى رَسولِهِ مُحَمَّدِ بنِ عَبدِ اللّهِ، وعَلى أهلِ بَیتِهِ الطَّیِّبینَ الأَخیارِ، ورَحمَةُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ.(7)
3260. کامل الزیارات عن صفوان الجمّال عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام: مَنِ اغتَسَلَ بِماءِ الفُراتِ وزارَ قَبرَ الحُسَینِ علیه السلام، کانَ کَیَومَ وَلَدَتهُ امُّهُ صِفرا مِنَ الذُّنوبِ ولَوِ اقتَرَفَها کَبائِرَ، وکانوا یُحِبّونَ الرَّجُلَ إذا زارَ قَبرَ الحُسَینِ علیه‌السلام اغتَسَلَ، وإذا وَدَّعَ لَم یَغتَسِل، ومَسَحَ یَدَهُ عَلى وَجهِهِ إذا وَدَّعَ.(8)
خدا] پیروى کردیم. پس ما را با گواهان بنویس. خدایا! آن را آخرین دیدار ما و او قرار مده.
خدایا! از تو مىخواهیم که محبّت ما به او را برایمان سودمند، قرار دهى. خدایا! او را به منزلگاه ستوده، برسان. دینت را با او یارى مىدهى، دشمنت را با او مىکُشى و هر کس را که پرچم ستیزه با خاندان محمّد بر افراشته است، با او هلاک مىسازى که تو، آن را وعده دادهاى و تو خُلفِ وعده نمىکنى. سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد!
گواهى مىدهم که شما، شهیدان و نجیبان هستید. در راه خدا جهاد کردید و در راه پیامبر خدا و فرزندش، کشتههاى فراوان دادید. شما، پیشىگیرندگان مهاجران و انصار هستید. گواهى مىدهم که شما، یاوران خدا و یاوران پیامبرش هستید. ستایش، خدایى را که وعدهاش به شما را محقّق کرد و آنچه را دوست مىدارید، به شما نمایانْد. خداوند بر محمّد و خاندان محمّد، درود فرستد، و رحمت و برکات خدا بر آنان باد!
خدایا! مرا در دنیا از سپاسگزارى نعمتت به کارهایى چنین، سرگرم مکن: افزودن بر دارایى به گونهاى که شگفتىهاى شادىآورش مرا سرگرم کند و جلوههاى زیبایش، مرا گرفتار سازد، و نه تنگدستىاى که رنج طلب روزى به عملم زیان رساند و دلم را از اندیشه آن، پُر کند. در این میان، مرا از مردم شرورت، بىنیاز کن و آن اندازه که به رضایت تو برسم، به من عطا کن، اى مهربانترینِ مهربانان! خداوند بر پیامبرش محمّد بن عبد اللّه و خاندان پاک و نیکوکارش درود فرستد، و رحمت و برکات خدا بر ایشان باد!
3260. کامل الزیارات به نقل از صفوان جمّال: امام صادق علیه‌السلام فرمود: «هر کس در آب فرات، غسل کند و قبر حسین علیه‌السلام را زیارت کند، مانند روزى [مىشود] که مادرش او را زاده است؛ تهى از گناهان، حتّى اگر مرتکب گناه کبیره شده باشد».
[امامان علیهم السلام] دوست مىداشتند که وقتى کسى حسین علیه‌السلام را زیارت مىکند، غسل کند و هنگامى که وداع مىکند، غسل نکند؛ بلکه دستش را به هنگام خداحافظى بر صورتش بکشد.
11 / 2
ادب وداع أبی الفضل العباس علیه السلام
3261. کامل الزیارات عن أبی حمزة الثُّمالی عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام: إذا وَدَّعتَ العَبّاسَ علیه السلام، فَأتِهِ وقُل:
أستَودِعُکَ اللّهَ و أستَرعیکَ، و أقرَأُ عَلَیکَ السَّلامَ، آمَنّا بِاللّهِ وبِرَسولِهِ، وبِکِتابِهِ وبِما جاءَ بِهِ مِن عِندِ اللّهِ، اللّهُمَّ فَاکتُبنا مَعَ الشّاهِدینَ.
اللّهُمَّ لا تَجعَلهُ آخِرَ العَهدِ مِن زیارَتی قَبرَ ابنِ أخی نَبِیِّکَ، وَارزُقنی زِیارَتَهُ أبَدا ما أبقَیتَنی، وَاحشُرنی مَعَهُ ومَعَ آبائِهِ فِی الجِنانِ، وعَرِّف بَینی وبَینَهُ وبَینَ رَسولِکَ و أولِیائِکَ. اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ وتَوَفَّنی عَلَى الإِیمانِ بِکَ، وَالتَّصدیقِ بِرَسولِکَ، وَالوِلایَةِ لِعَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ وَالأَئِمَّةِ مِن وُلدِهِ، وَالبَراءَةِ مِن عَدُوِّهِم؛ فَإِنّی قَد رَضیتُ بِذلِکَ یا رَبِّ.
وتَدعُو لِنَفسِکَ ولِوالِدَیکَ ولِلمُؤمِنینَ وَالمُسلِمینَ، وتَخَیَّرُ مِنَ الدُّعاءِ.(9)
بیان
قال العلّامة المجلسی قدسسره: أقول: قد مضى ذکر زیارة العباس علیه‌السلام فی الزِّیارَة الکبیرة المنقولة عن المفید رحمهالله على وجه أبسط، وذکر الأصحاب فی زیارته الصلاة، والخبر خالٍ عنها، ولذا بعض المعاصرین یمنع من الصلاة لغیر المعصوم لعدم التصریح فی النصوص بالصلاة لهم عند زیارتهم، لکن لو أتى الإنسان بها لا على قصد أنّها مأثورة على الخصوص، بل للعمومات التی فی إهداء الصلاة والصدقة والصوم وسائر أفعال الخیر للأنبیاء والأئمة والمؤمنین والمؤمنات، وإنّها تدخل على
11 / 2
آداب وداع با ابو الفضل العباس علیه السلام
3261. کامل الزیارت به نقل از ابو حمزه ثُمالى، از امام صادق علیه السلام: هنگامى که عبّاس علیه‌السلام را وداع مىکنى، نزد او بیا و بگو:
تو را به خدا و خود را به تو مىسپارم و بر تو سلام مىرسانم. به خدا، پیامبرش، کتابش و آنچه از نزد خدا آورده است، ایمان آوردیم. خدایا! ما را همراه گواهان بنویس.
خدایا! آن را آخرین زیارت من از قبر فرزند برادر پیامبرت، قرار مده و زیارت او را تا همیشه ماندنم روزىام کن، و مرا با او و پدرانش در بهشت، محشور بگردان، و مرا با او، پیامبرت و اولیایت آشنا کن.
خدایا! بر محمّد و خاندانش، درود فرست و مرا بر ایمان به تو، تصدیق پیامبرت، ولایت على بن ابى طالب و امامان از نسلش، و بیزارى از دشمنشان بمیران که من به آن راضىام، اى خداى من!
و براى خودت، پدر و مادرت، مؤمنان و مسلمانان، دعا کن و هر دعایى را که خواستى، برگُزین.
توضیح
علّامه مجلسى مىگوید: زیارت عبّاس علیه‌السلام در زیارتنامه بلندى که از شیخ مفید قدسسره نقل کردیم، به شکل مفصّلترى گذشت و عالمان شیعه در زیارت او، نماز را هم ذکر کردهاند؛ امّا روایت، از آن، تهى است و از این رو، برخى معاصران، از نماز خواندن براى غیر معصوم، منع مىکنند؛ زیرا در روایات، به نماز خواندن به هنگام زیارتشان اشارهاى نشده است؛ امّا اگر کسى نه به قصد این که در روایتى بخصوص گفته شده باشد، بلکه به دلیل روایات فراگیرى که هدیه کردن نماز، صدقه، روزه و دیگر کارهاى خیر را براى پیامبران، امامان، و مردان و زنان باایمان، تجویز مىکند و مىگوید که این کارها، بر قبرهاى مؤمنان،
المؤمنین فی قبورهم وتنفعهم، لم یکن به بأس وکان حسنا، مع أنّ المفید وغیره رحمهم اللّه ذکروها فی کتبهم، فلعلّهم وصل إلیهم خبر آخر لم یصل إلینا، وسیأتی زیارة جابر رضىاللهعنه له علیه‌السلام فی باب زیارة الأربعین وهی مشتملة على الصلاة.
ثُمَّ اعلم أنّ ظاهر تلک الروایة جواز الوقوف على قبره رضىاللهعنه، على أیّ وجه کان، ولو کانت السقیفة فی الزمن السابق على نحو بناء زماننا لکان ظاهر الخبر مواجهته عند الزِّیارَةَ، لکن ظاهر کلام الأصحاب وعملهم أنّ فی زیارة غیر المعصوم لا ینبغی مواجهته بل ینبغی استقبال القبلة فیها والوقوف خلفه، ولم أر تصریحا فی أکثر الزیارات المنقولة بذلک.
نعم ورد فی زیارة المؤمنین مطلقا استحباب استقبال القبلة کما سیأتی، لکن لا یبعد أن یقال کما أنّهم امتازوا عن سائر المؤمنین بهذه الزیارات المشتملة على المخاطبات، فلعلّهم امتازوا عنهم باستقبالهم کما هو عادة المکالمات والمحاورات، لکن ورد فی بعض الروایات المنقولة الأمر باستقبال القبلة عند زیارة بعضهم، کزیارة علیّ بن الحسین علیه‌السلام فیما ورد عن الناحیة المقدّسة، وقد مرّ فی الباب السابق، والتخییر فیما لم یرد فیه شیء على الخصوص أظهر، واللّه یعلم.(10)
11 / 3
ادب وداع سائر الشهداء
3262. المزار للمفید: ثُمَّ حَوِّل وَجهَکَ إلى قُبورِ الشُّهَداءِ فَوَدِّعُهم، وقُل:
السَّلامُ عَلَیکُم ورَحمَةُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ. اللّهُمَّ لا تَجعَلهُ آخِرَ العَهدِ مِن زِیارَتی إیّاهُم، و أشرِکنی مَعَهُم، فی صالِحِ ما أعطَیتَهُم عَلى نُصرَتِهِمِ ابنَ نَبِیِّکَ،
وارد مىشود و به آنان سود مىرساند، نماز بخواند، اشکالى ندارد و کار نیکویى است.
افزون بر این، شیخ مفید و دیگران رحمهم اللّه، نماز خواندن را در کتابهایشان نقل کردهاند. پس شاید روایت دیگرى به دست ایشان رسیده که به ما نرسیده است و به زودى، روایت جابر در باب «زیارة الأربعین» مىآید که مشتمل بر نماز است.
سپس بدان که ظاهر آن روایت، جواز ایستادن بر سر قبر او به هر صورت است و اگر سایهبان در گذشته، مانند بناى کنونى آن باشد، از ظاهر روایت، رو به روى قبر ایستادن، فهمیده مىشود؛ امّا ظاهر سخنان عالمان شیعه و سیره آنان در زیارت غیر معصوم، آن است که رو به رو ایستادن را خوب نمىدانند، بلکه رو به قبله بودن و ایستادن در پشتِ قبر را پسندیده مىدانند؛ امّا من در بیشتر روایات نقل شده، تصریحى به این کار نیافتم.
آرى! در زیارت همه مؤمنان، استحباب رو به قبله ایستادن، آمده است، همان گونه که خواهد آمد؛ امّا دور نیست که گفته شود همان گونه که امامزادگان از دیگر مؤمنان با این زیارت نامههاى مشتمل بر گفتگو، جدا شدهاند، شاید در رو به روى ایشان ایستادن نیز این امتیاز را دارند، آن سان که عادت در گفتگو و سخن گفتنِ رو در روست؛ امّا در برخى روایتها، رو به قبله ایستادن هنگام زیارت برخى از ایشان هم نقل شده است، مانند آنچه در زیارت على اکبر علیه‌السلام از سوى ناحیه مقدّسه (امام زمان علیه السلام) آمده است که در باب قبل گذشت، و آزاد بودن در برگزیدن یکى از دو حالت، در جایى که روایت خاصّى نرسیده، ظاهرتر است؛ و اللّه یعلم!
ادب وداع با دیگر شهیدان
3262. المزار، مفید: سپس صورتت را به سوى قبرهاى شهیدان کن و با آنان، خداحافظى کن و بگو:
سلام و رحمت و برکات خدا بر شما باد! خدایا! آن را آخرین زیارت من از ایشان، قرار مده و مرا در عمل صالحِ یارى دادنشان به فرزند پیامبرت و حجّتت بر خلقت و
وحُجَّتَکَ عَلى خَلقِکَ، وجِهادِهِم مَعَهُ.
اللّهُمَّ اجمَعنا وإیّاهُم فی جَنَّتِکَ مَعَ الشُّهَداءِ وَالصّالِحینَ، وحَسُنَ اولئِکَ رَفیقاً، أستَودِعُکُمُ اللّهَ و أقرَأُ عَلَیکُم السَّلامَ، اللّهُمَّ ارزُقنِی العَودَ إلَیهِم، وَاحشُرنی مَعَهُم، یا أرحَمَ الرّاحِمینَ.(11)
جهاد همراه او، با ایشان، شریک گردان.
خدایا! ما و ایشان را در بهشتت، همراه شهیدان و صالحان، گِرد هم آور، که نیکو همراهانىاند. شما را به خدا مىسپارم و به شما سلام مىرسانم.
خدایا! بازگشت به سوى ایشان را روزىام کن و مرا با ایشان، محشور کن، اى مهربانترینِ مهربانان!(12)
1) راجع: الخریطة رقم 4 فی آخر مجلّد 5.
2) حَمِیمُک: قریبک الَّذی تهتمّ لأمره (الصحاح: ج 5 ص 1905 «حمم»).
3) ر. ک: نقشه شماره 4 در پایان جلد 5.
4) الرِّحَالُ: یعنی الدور والمساکن والمنازل، وهی جمع رَحْل (النهایة: ج 2 ص 209 «رحل»).
5) کامل الزیارات: ص 437 ح 670، بحار الأنوار: ج 101 ص 280 ح 1.
6) مُبِیر: مُهلک، یقال: بار الرجل یبورُ بَورا (النهایة: ج 1 ص 161 «بور»).
7) کامل الزیارات: ص 435 ح 669، کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 2 ص 597 ح 3200 نحوه، بحار الأنوار: ج 101 ص 282 ح 3.
8) کامل الزیارات: ص 342 ح 578، بحار الأنوار: ج 101 ص 143 ح 14.
9) کامل الزیارات: ص 442 ح 672، بحار الأنوار: ج 101 ص 278 ح 2.
10) بحار الأنوار: ج 101 ص 278 ذیل ح 2.
11) المزار للمفید: ص 130، المزار الکبیر: ص 395 و ص 467، المزار للشهید الأوّل: ص 138، کامل الزیارات: ص 443 ح 673 نحوه، بحار الأنوار: ج 101 ص 281 ح 2.قال العلّامة المجلسی قدسسره: أقول: یظهر من القرائن أنّ وداع الشهداء أیضا من تتمّة روایة الثُّمالی، والکلّ من تتمّة الروایة الکبیرة التی أسلفنا ذکرها عن الثُّمالی.
12) علامه مجلسی رحمه الله می گوید: از قرینه ها برداشت می شود که وداع با شهیدان نیز از تتمه ی روایت ابوحمزه ثمالی است و همه ی آن، از تتمه ی روایت بلندی که پیش تر، از ثمالی نقل کردیم.
